Paulo Freire, Ana Maria Araùjo Freire, Walter de Oliveira, Παιδαγωγική της Αλληλεγγύης, εκδόσεις Επίκεντρο

Paulo Freire, Ana Maria Araùjo Freire, Walter de Oliveira
Επιμέλεια: Γιώργος Τσιάκαλος
Θεσσαλονίκη
Επίκεντρο
2021
σ. 191

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική της Αλληλεγγύης

Walter Ferreira de Oliveira

Κατά την έναρξη της εκδήλωσης που έγινε προς τιμήν του Πάουλο Φρέιρε στο πανεπιστήμιο Northern Iowa το 1996, ο πρύτανης του πανεπιστημίου Dr Robert Koob ανέφερε ότι αποτελεί μια ιδιαίτερη στιγμή στις ζωές μας η ευκαιρία που έχουμε να συναναστρεφόμαστε σημαντικές προσωπικότητες. Παρομοίασε αυτό που ένιωθε εκείνη τη στιγμή με τα συναισθήματά του πολλά χρόνια πριν, τη δεκαετία του 1960, όταν είχε παρακολουθήσει την ομιλία του Δρ. Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, κοντά στο πανεπιστήμιο, ο οποίος είχε μιλήσει με την ίδια λαμπρότητα για θέματα εκείνης της εποχής. Ο Πάουλο Φρέιρε βρισκόταν στην ίδια κατηγορία, αναγνωρίστηκε από το πανεπιστήμιο Northern Iowa ως ένας από τους πιο επιφανείς ακαδημαϊκούς του 20ού αιώνα, και παιδαγωγός με μεγάλη επίδραση σε όλο τον κόσμο. Η επιρροή του ξεπερνά το ειδικό πεδίο του γραμματισμού και επεκτείνεται σε όλα τα πεδία της εκπαίδευσης, σε όλο τον πλανήτη. Οι φιλοσοφικές του θέσεις μας βοήθησαν να αλλάξουμε την αντίληψή μας για την εκπαίδευση, αλλά και για την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια δεν θα ήταν αυτά που είναι σήμερα χωρίς τη δική του επίδραση.

Συνεπώς, δεν αποτελεί εύκολο εγχείρημα να παρουσιάσουμε άλλο ένα μέρος της κληρονομιάς του Πάουλο Φρέιρε –το βιβλίο Παιδαγωγική της Αλληλεγγύης– που στην έκδοση αυτή εμπλουτίζεται με σχολιασμό από φημισμένους κριτικούς στοχαστές, όπως ο Henry Giroux, ο Donaldo Macedo και ο Norman Dezin, σε συνδυασμό με τη συμβολή της Nita Freire καθώς και με τη δική μου. Έχοντας γεννηθεί στη Βραζιλία, η ζωή μου επηρεάστηκε βαθύτατα ως μαθητής, επαγγελματίας και εκπαιδευτικός από τις ιδέες, τη φιλοσοφία και τη διδασκαλία του Φρέιρε. Το όνομά του είναι συνώνυμο της απελευθέρωσης, της ελευθερίας, του αγώνα ενάντια στην καταπίεση, της ελπίδας και της Παιδαγωγικής με την ουσιαστική της έννοια.

Η εκπαίδευση, που είναι ένας από τους σημαντικότερους θεσμούς κοινωνικοποίησης, έχει αλλάξει θεμελιωδώς σ’ όλο τον κόσμο λόγω της επιρροής του Πάουλο Φρέιρε. Τα σημαντικά έργα του, όπως το βιβλίο Παιδαγωγική της Ελπίδας, που επαναπροσεγγίζει το βιβλίο Παιδαγωγική του Καταπιεζόμενου, και το βιβλίο Παιδαγωγική της Αυτονομίας, μας επιτρέπουν να εισχωρήσουμε στον θεσμό της εκπαίδευσης μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο και να συνειδητοποιήσουμε τις άρρηκτες διασυνδέσεις με τα συστήματα καταπίεσης. Μετέπειτα σε πολλές άλλες εκδόσεις τονίστηκε ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν και πρέπει να είναι φορείς της ελπίδας, και όχι συνεργοί στην απόγνωση. Ο θεσμός της εκπαίδευσης ξεκινά με αγώνα και διατηρείται ζωντανός με αγώνα, έναν αγώνα που πρέπει να συμπεριλαμβάνει την αγάπη, τη συμφιλίωση, την ελευθερία και την ελπίδα. Το μήνυμα του Φρέιρε είναι απαραίτητο σ’ έναν κόσμο όπου οι περισσότεροι από αυτούς που επηρεάζουν τη νεολαία και τις κοινότητες διαδίδουν την ιδέα της παγκοσμιοποίησης – ότι υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να ζήσουμε, ένας τρόπος διαχείρισης των πραγμάτων, ένας τρόπος να είμαστε άνθρωποι, και η μόνη μορφή εκπαίδευσης είναι αυτή που υπηρετεί τα συμφέροντα της οικονομίας της αγοράς. Ο Φρέιρε πρωτοστατεί στην απομυθοποίηση αυτής της απαισιόδοξης και μοιρολατρικής αντίληψης. Ο Φρέιρε αποτελεί έμπνευση για όσους/ες πιστεύουν, παρά την τεράστια προπαγάνδα περί του αντιθέτου, ότι μπορούμε να γίνουμε άνθρωποι με εντιμότητα και αξιοπρέπεια, και να μην αποδεχόμαστε τη μετατροπή του ανθρώπου σε εμπόρευμα. Αυτές οι αρχές, από μόνες τους, δικαιολογούν την ανάγκη να ακούμε περισσότερο, να διαβάζουμε περισσότερο και να απολαύσουμε εδώ άλλο ένα έργο του Πάουλο Φρέιρε –ένα από τα τελευταία του στο υπέροχο ταξίδι του ανάμεσά μας– που γεννήθηκε με πολλή αγάπη, σοφία και αλληλεγγύη.

Έγραψαν γι το βιβλίο

Η γεν­ναι­ο­δω­ρία του Πά­ου­λο, η έντο­νη προ­σω­πι­κό­τη­τά του, η εμπι­στο­σύ­νη του στους αν­θρώ­πους και η πί­στη του στην εκ­παί­δευ­ση ως προ­ϋ­πό­θε­ση της ικα­νό­τη­τας των αν­θρώ­πων να απο­φα­σί­ζουν για τη ζωή τους και να πράτ­τουν ανά­λο­γα για την αντι­με­τώ­πι­ση των δύ­σκο­λων συν­θη­κών, είναι απα­ραί­τη­τα στοι­χεία για την κα­τα­νό­η­ση των προ­κλή­σε­ων που αντι­με­τω­πί­ζου­με σ αυτές τις μαύ­ρες πε­ρι­ό­δους της ιστο­ρί­ας μας. Στις εμπει­ρί­ες που από­κτη­σε στη ζωή του ο Πά­ου­λο είδα­με μια εκ­πλη­κτι­κή επι­βε­βαί­ω­ση της αν­θρώ­πι­νης αλ­λη­λεγ­γύ­ης. — Henry A. Giroux

Το βι­βλίο της Nita Freire και του Walter de Oliveira, για μια ακό­μη φο­ρά, μας υπεν­θυ­μί­ζει την επι­μο­νή του Φρέ­ι­ρε στη δι­α­νο­η­τι­κή συ­νο­χή, μια συ­νο­χή που πε­ρι­ο­ρί­ζει το χά­σμα με­τα­ξύ λό­γου και δρά­σης και ελα­χι­στο­ποιεί τις αντι­φά­σεις που συ­χνά πα­ρα­λύ­ουν προ­ο­δευ­τι­κά πο­λι­τι­κά εγ­χει­ρή­μα­τα. Στην ουσία, ο Φρέ­ι­ρε πά­ντα μας κα­λού­σε να εν­στερ­νι­στού­με την ελ­πί­δα ως μια με­τα­σχη­μα­τι­στι­κή δύ­να­μη, κα­τα­νο­ώ­ντας τις σχέ­σεις μας μέ­σα στον κό­σμο και με τον κό­σμο, ως ιστο­ρι­κούς πα­ρά­γο­ντες, που μας κά­νουν ικα­νούς να απο­κα­λύ­ψου­με και να κα­ταγ­γεί­λου­με κά­θε μορ­φή κα­τα­πί­ε­σης, έτσι ώστε να αναγ­γεί­λου­με έναν πιο δί­καιο και πιο αν­θρώ­πι­νο κό­σμο. — Donaldo Macedo

Για τον Φρέ­ι­ρε, στην αλ­λη­λεγ­γύη ως πρά­ξη συ­μπα­ρά­στα­σης οδη­γού­νται οι άν­θρω­ποι ξε­κι­νώ­ντας από δι­α­φο­ρε­τι­κές κο­σμο­θε­ω­ρη­τι­κές αφε­τη­ρί­ες και χρη­σι­μο­ποι­ώ­ντας δι­α­φο­ρε­τι­κούς δρό­μους.Το ουσι­α­στι­κό κοι­νό γνώ­ρι­σμα σε όλες τις πε­ρι­πτώ­σεις είναι η συ­μπα­ρά­στα­ση στους κα­τα­πι­ε­σμέ­νους σε όλα όσα έχουν ανά­γκη – τό­σο «στο πο­τή­ρι νε­ρό» όσο και στον πο­λι­τι­κό αγώ­να ενά­ντια στην κα­τα­πά­τη­ση των δι­και­ω­μά­των τους, ενά­ντια στην εκ­με­τάλ­λευ­ση, στις δι­α­κρί­σεις, στο ρα­τσι­σμό και στον κοι­νω­νι­κό απο­κλει­σμό. Με την έν­νοια αυτή η πρά­ξη αλ­λη­λεγ­γύ­ης μπο­ρεί να λει­τουρ­γή­σει ως συ­νε­κτι­κός ιστός ανά­με­σα σε αν­θρώ­πους που έχουν δι­α­φο­ρε­τι­κές από­ψεις σε μια σει­ρά άλ­λων θε­μά­των.Αυτή η πε­ποί­θη­ση, που χα­ρα­κτη­ρί­ζει τη ζωή του και δι­α­περ­νά όλο το έρ­γο του, είναι ίσως το ση­μα­ντι­κό­τε­ρο μή­νυ­μα αυτού του βι­βλίου προς όσες/ους αγω­νί­ζο­νται για μια πραγ­μα­τι­κά αν­θρώ­πι­νη κοι­νω­νία. — Γιώργος Τσιάκαλος

Ακούστε τον Γιώργο Τσιάκαλο στην εκπομπή «VEGA DENEB ALTAIR» του Γιώργου Παπαζαχαρίου, όπου παρουσιάζει και τα τρία βιβλία της σειράς: “Παιδαγωγοί της αλληλεγγύης” των εκδόσεων “Επίκεντρο”.