12ο Δημοτικό Σχολείο Ζωγράφου
των Λαμπρίνα Γιώτη και Χρήστου Τζίκα
Το σχολείο σε όλες τις εκφάνσεις του αποτελεί, ως ανοιχτό σύστημα, οργανικό κομμάτι της κοινωνικής ζωής, ενώ ταυτόχρονα είναι φορέας αποτύπωσης των συνθηκών και των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι οικογένειες και γενικότερα αντανακλά την πολιτική και κοινωνική ζωή ενός τόπου. Οι συνέπειες της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, όπως αυτή εκφράζεται στην ελληνική κοινωνία, είναι πολυεπίπεδες. Ωστόσο, στο σχολικό πλαίσιο, τα οικονομικά προβλήματα διαμόρφωσαν συνθήκες όπου στη σημερινή συγκυρία οικογένειες μαθητών, Ελλήνων και μεταναστών, αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες στο να διασφαλίσουν τα απαραίτητα για τα παιδιά τους (σίτιση, ρουχισμός, κλπ).
Ως απόρροια των παραπάνω, ανέκυψε το προηγούμενο διάστημα στο σχολείο μας το ζήτημα της ανάγκης υποστήριξης οικογενειών και μαθητών οι οποίες αντιμετωπίζουν σημαντικά οικονομικά προβλήματα, τα οποία ωθούν σε σοβαρή ανέχεια που έσχατα θέτει και ζητήματα επιβίωσης. Για το σκοπό αυτό κρίναμε αναγκαία και επιτακτική τη δημιουργία ενός πλαισίου αλληλοβοήθειας και κοινωνικής αλληλεγγύης. Την ευθύνη για την οργάνωση της όλης προσπάθειας ανέλαβε η διευθύντρια του σχολείου σε συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων (ΣΓΚ).
Είναι απαραίτητο να διασαφηνιστεί, πως όλη αυτή η λογική και η πρακτική που διέπει τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία εδράζεται στην αναγκαιότητα ευαισθητοποίησης όλης της σχολικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας, σε συνδυασμό με την ανάληψη κοινωνικής δράσης από φορείς της. Η πρωτοβουλία αυτή, επιδιώχθηκε να υλοποιηθεί με την ”από τα κάτω” ενεργοποίηση και οργάνωση των μελών μιας κοινότητας, που έχουν να αντιμετωπίσουν κοινά προβλήματα, σε μία διαρκή δράση αλληλοϋποστήριξης και αλληλεγγύης. Στο όλο εγχείρημα σοβαρός ήταν ο προβληματισμός που ανέκυψε, με δεδομένη και την εμπειρία από φιλανθρωπικές δράσεις ή δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης, σχολικά ή άλλα, στο πώς το κίνητρο συμμετοχής στη δράση δεν θα λειτουργούσε με τη μορφή μίας πατερναλιστικής, φιλανθρωπικού χαρακτήρα προσφοράς, που εκχωρείται από τους περισσότερο προνομιούχους προς τους λιγότερο, αλλά ένα ουσιαστικό, συμμετοχικό, κοινοτικό δίκτυο στο οποίο όλοι/ες εμπλέκονται με όποιο τρόπο και δυνατότητες ο/η καθένας/μία μπορεί.
Η κοινωνική προσφορά, όσο και αν είναι αναγκαία, αλλά και θεμιτή, δεν αποσκοπεί μόνο στην ανακούφιση των αδύναμων, ούτε στην απενοχοποίηση όσων «έχουν» και σε μία συνακόλουθη παθητικοποίηση όσων «δεν έχουν», όπως παρατηρείται σε ανάλογες δραστηριότητες τέτοιας φιλοσοφίας και πρακτικής. Αποσκοπεί, κυρίως, στην οικοδόμηση μίας προοπτικής που εμπλέκει σε κοινή δράση, όχι περιστασιακά, αλλά σε έναν ορίζοντα διάρκειας και εύρους κοινωνικών δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων.
Επιπρόσθετα, σε καμία περίπτωση το κίνητρο μίας τέτοιας πρωτοβουλίας, δεν συναρτάται με μία πατρωναριστική διαχείριση μιας κατάστασης που σχετίζεται με τον εφησυχασμό, την παραίτηση και την εκτόνωση των δεδομένων αντιδράσεων που δημιουργούν οι πολιτικές αιτίες που τη γεννούν. Οι όποιες δράσεις με περιεχόμενο αλληλοβοήθειας, κοινωνικής υποστήριξης και εν γένει κοινωνικο – ταξικής αλληλεγγύης δεν λειτουργούν αυτόνομα, αλλά ως όχημα, για την περαιτέρω συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας συμμετοχής και δραστηριοποίησης όλων των μελών μιας κοινωνίας με κοινή στόχευση.
Σε πρώτο στάδιο δημιουργήθηκε ένα δίκτυο συνεισφοράς στο οποίο συμμετείχαν γονείς, κηδεμόνες και εκπαιδευτικοί που παρείχαν τρόφιμα, γραφική ύλη (τετράδια, μολύβια, κλπ), ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, από κοινού με την οργάνωση ανταλλακτικών παζαριών ρούχων, παπουτσιών, παιχνιδιών, κλπ, και σε ορισμένες περιπτώσεις με τη χορήγηση επιταγών (σε μεγάλα σούπερ μάρκετ) από το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων σε γονείς μαθητών που αντιμετώπιζαν σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Όλη αυτή η διαδικασία ξεκίνησε τη σχολική χρονιά 2011-12. Η αποτύπωση των αναγκών έγινε συστηματικά και με τη συνεργασία όλων των εκπαιδευτικών του σχολείου, οι οποίοι κατέγραφαν αλλαγές σε συμπεριφορές ή και εμπειρίες που κόμιζαν οι μαθητές από την καθημερινότητά τους, συζητούσαν κατ΄ ιδίαν με μαθητές και στη συνέχεια και με τους γονείς τους (για την εργασιακή τους κατάσταση, ή για άλλα προβλήματα), παρατηρούσαν την απουσία συμμετοχής μαθητών από σχολικές δραστηριότητες (εκπαιδευτικές επισκέψεις ή εξωσχολικές δραστηριότητες, πχ παιδικά πάρτυ, εκδηλώσεις του ΣΓΚ, κλπ), και κυρίως τη συχνότητα και το είδος των γευμάτων που είχαν τα παιδιά στο ημερήσιο ή/και στο ολοήμερο πρόγραμμα. Σε αυτό μας βοήθησαν τόσο ο υπεύθυνος του κυλικείου όσο και το προσωπικό καθαριότητας του σχολείου, καθώς και το Προεδρείο του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων. Ακολούθως, σε Σύλλογο Διδασκόντων (ΣΔ) γινόταν συζήτηση για όλα τα παραπάνω και σχεδιάζαμε το ποιος, πότε και πώς θα προσεγγίσει σε μία πιο εμπιστευτική συζήτηση τους γονείς σε πρώτη φάση, και στη συνέχεια τους καλούσε η Διευθύντρια σε κατ‘ ιδίαν συναντήσεις για συζήτηση και ακολούθως για να τους προτείνει να αποδεχτούν τη «στήριξη» στα παραπάνω αγαθά. Οι γονείς διαβεβαιώνονταν για την ανωνυμία και τη διακριτικότητα του όλου εγχειρήματος, προκειμένου να διασφαλιστεί η αξιοπρέπεια όλων των συμμετεχόντων και να διαμορφωθεί μία σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης.
Η διαδικασία αυτή, με βάση τις αντικειμενικές όλο και αυξανόμενες ανάγκες, επαναπροσδιοριζόταν και επανασχεδιαζόταν ανά περιόδους με στόχο να αυξηθεί η παρεχόμενη βοήθεια και να συμμετέχουν στη δράση γονείς και κηδεμόνες που σε πρώτη φάση είτε ήταν επιφυλακτικοί, είτε αρνητικά διακείμενοι, είτε αντιμετώπιζαν την προσπάθεια παθητικά, ακόμη και αν συμπεριλαμβάνονταν και οι ίδιοι στο πρόγραμμα υποστήριξης.
Με την έναρξη της φετινής σχολικής χρονιάς αποφασίστηκε από κοινού (ΣΔ και ΣΓΚ), η αναγκαιότητα να περάσουμε σε μία άλλη μορφή στήριξης. Το νέο μοντέλο περιελάμβανε τη συστηματική, σε καθημερινή πλέον βάση σίτιση μαθητών. Αυτό αποφασίσαμε να υλοποιηθεί στα πλαίσια της λειτουργίας του ολοήμερου τμήματος σε συνεργασία με τον υπεύθυνο του κυλικείου ο οποίος ζεσταίνει και τα γεύματα. Μας δυσκόλεψε πάρα πολύ ο σχεδιασμός και η όλη υλοποίηση, γιατί θέλαμε να διασφαλίσουμε αφενός, τη μεγαλύτερη δυνατή διακριτικότητα και αφετέρου, τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή για όσους είχαν ανάγκη.
Η «φυσικοποίηση» της ανάγκης ως κάτι που απορρέει από τις τρέχουσες οξυμένες πολιτικοοικονομικές συνέπειες της κρίσης και όχι ως στίγμα ατομικής αποτυχίας και ανεπάρκειας που απαξιώνει, αποξενώνει και ενοχοποιεί τους ανέργους και τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα ήταν από μέρους ένας σημαντικός παράλληλος στόχος. Στόχος που συνεπακόλουθα συνδεόταν με την ταξική αλληλεγγύη και την αποδοχή της στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας. Αρχικά, μέχρι τα Χριστούγεννα είχαμε συστηματοποιήσει την τακτική προσφορά τροφίμων, η οποία για πρώτη φορά άρχισε να γίνεται από μία μητέρα του ΣΓΚ. Η μετάβαση έγινε με τη διαμεσολάβηση της Διευθύντριας, η οποία ήταν η μόνη έως τότε που ερχόταν επαφή με τους γονείς για την παράδοση των τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης, και τεκμηριώθηκε ως ανάγκη πιο συστηματικής συνεργασίας με κάποιον από το ΣΓΚ, ώστε τα τρόφιμα να δίνονται εκτός του άμεσου σχολικού κτιρίου -σε ένα προκάτ στην άκρη του προαυλίου και συχνά σε ώρες λήξης του ολοήμερου προγράμματος-.
Εφόσον, εδραιώθηκε η συνεργασία με το μέλος του ΣΓΚ, μετά το τελευταίο μοίρασμα τροφίμων πριν τα Χριστούγεννα, τους ρωτήσαμε αν ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στο πρόγραμμα καθημερινής σίτισης που ετοιμάζαμε. Το σενάριο για όσους γονείς δεν ήθελαν να το μάθουν τα παιδιά τους, ήταν ότι αρχικά για όσα δεν ήταν εγγεγραμμένα στο ολοήμερο θα έπρεπε να εγγραφούν για να παραμένουν στο σχολείο την ώρα της σίτισης που είναι και η πιο «βολική» για το εγχείρημα ώρα. Ακολούθως, ειπώθηκε ότι ο υπεύθυνος του κυλικείου προσφέρεται να ετοιμάζει ο ίδιος πολύ φτηνά κάποια γεύματα για τα παιδιά που μένουν στο ολοήμερο τα οποία θα ζεσταίνει και θα διανέμει, καθώς αυτό επιλέγουν πολλοί γονείς, είτε εργάζονται είτε όχι, γιατί είναι εξυπηρετικό για τους ίδιους και για το πρόγραμμά τους.
Την όλη δραστηριότητα προετοιμασίας των γευμάτων ανέλαβε ο ΣΓΚ ενώ το μαγείρεμα το ανέλαβαν δύο άνεργες μητέρες του προεδρείου του συλλόγου. Η συλλογή των τροφίμων επιτυγχάνεται με πρόσκληση σε όλους τους γονείς σε τριμηνιαία βάση, ενώ συνεισφέρουν και γονείς που είναι ιδιοκτήτες καταστημάτων με τρόφιμα, τοπικά καταστήματα, το δίκτυο αλληλεγγύης του δήμου, αλλά και με χρήματα του σχολείου από τη σχολική επιτροπή. Αρχικά, υπήρξε κάποια δυσπιστία, ορισμένοι δεν ένιωθαν άνετα και έτσι δεν συμμετείχαν. Στη συνέχεια άρχισαν να γίνονται περισσότεροι και μάλιστα υπήρξαν περιπτώσεις γονέων που ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για τη διεύρυνση της συμμετοχής μαθητών από το οικείο, οικογενειακό ή φιλικό, περιβάλλον. Σταδιακά, συμπεριλάβαμε και δύο περιπτώσεις παραμελημένων, δίχως ωστόσο οικονομικό πρόβλημα, παιδιών ενώ ύστερα από το πρώτο δίμηνο εντάχθηκε στο πρόγραμμα και το συστεγαζόμενο σχολείο.
Επειδή αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των ημερήσιων μερίδων, προέκυψε το πρόβλημα διεύρυνσης της συμμετοχής των γονέων που αναλάμβαναν ενεργό μέρος. Στο σημείο αυτό αντιμετωπίσαμε προβλήματα, καθώς ενώ απευθύνθηκε αρχικά ο ΣΓΚ σε μητέρες άνεργες ή μη εργαζόμενες, μόνο μία ανταποκρίθηκε στο εγχείρημα, ενώ οι άλλες ήθελαν να περιορίσουν την προσφορά έργου μόνο στην αγορά και μεταφορά τροφίμων στο σχολείο.
Παρά τη διακριτικότητα και την επιμονή στο κάλεσμα δεν υπήρξε η αναμενόμενη προσφορά. Αυτό το φαινόμενο μας προβλημάτισε ιδιαίτερα στο χειρισμό του, και γιατί αντικειμενικά ήταν εξουθενωτικό για τις 2 μητέρες που είχαν το καθημερινό αυτό βάρος, αλλά από την άλλη και γιατί η αλληλεγγύη και η προσφορά δεν είναι «μάνα εξ ουρανού». Εκεί διαμεσολάβησε πάλι η διευθύντρια η οποία πάλι με συζητήσεις κατ΄ ιδίαν έθεσε το ζήτημα της αμοιβαίας ανταποδοτικότητας για όλο αυτό που προσφέρετε στα παιδιά όσων σιτίζονται, προκειμένου να είναι βιώσιμη η δράση και να συνεχίσει. Μετά από αυτό, η συντριπτική πλειοψηφία των μητέρων ανταποκρίθηκε, με δεδομένες βέβαια και κάποιες περιπτώσεις απροθυμίας ή ραθυμίας, σε μικρό όμως ποσοστό.
Η διαμεσολάβηση αυτή αποτέλεσε γεγονός ”προβληματικό” καθεαυτό, καθότι τελικά η συμβολική μορφή εξουσίας λειτούργησε υποκινητικά και απέτρεψε την ”άρνηση” και την αντίσταση ορισμένων γονέων και όχι η συνειδητή τοποθέτησή τους στην ανάληψη συμμετοχικής δράσης και εμπλοκής που οδηγεί στη διαμόρφωση πολιτικής σκέψης και πράξης, που στοιχειοθετεί αναγκαία προϋπόθεση για την ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, αλλά και των συνθηκών που βιώνουν. Επίσης, ιδιαίτερα ενθαρρυντικό ήταν το γεγονός ότι υπήρξαν προσφορές σε τρόφιμα από καταστήματα της γειτονιάς, δίχως καμία σχέση με το σχολείο ούτε άλλης μορφής ανταπόδοση. Αυτή η διαδικασία είχε ως αποτέλεσμα αρκετές φορές να προσφέρεται, στα περισσότερα από τα παιδιά που σιτίζονται, δεκατιανό στο πρώτο διάλειμμα.
Μέχρι στιγμής το όλο εγχείρημα δίνει πολύ ενθαρρυντικά μηνύματα. Στόχος μας είναι, όχι μόνο να συνεχιστεί σταθερά και την επόμενη σχολική χρονιά, αλλά να περάσει και σε άλλες δραστηριότητες εντός σχολείου, όπως προβολή ταινιών, παιχνίδια, πάρτυ, αθλητικές εκδηλώσεις, κλπ.
Αξίζει να τονίσουμε ότι μέσα από αυτή τη διαδικασία δημιουργείται ένα νέο πλαίσιο που αναπτύσσει την εξωστρεφή συμπεριφορά των γυναικών του ΣΓΚ που συμμετέχουν, ενώ ταυτόχρονα η διαπραγμάτευση και η εμπλοκή σε πρακτικό επίπεδο με τα προβλήματα είναι μια διαδικασία που οδηγεί σε πιο ώριμες μορφές κοινωνικοπολιτικής συνείδησης και δράσης. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, αντιπαλεύοντας λογικές και πρακτικές ”απομονωτισμού και εσωστρέφειας”, δημιουργείται μια νέα δυναμική με πολλαπλά οφέλη σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο.
Σημαντικό είναι, επίσης, το γεγονός, ότι όλη αυτή η προσπάθεια, με τις μεγάλες δυσκολίες τόσο στο επίπεδο της οργάνωσης της όσο και σε επίπεδο διαχείρισης ηθικών ζητημάτων, απέδωσε καρπούς. Σε καθημερινή βάση ετοιμάζονται περίπου 40 μερίδες οι οποίες κατανέμονται στους μαθητές την ώρα που σιτίζονται όλοι μαζί, χωρίς να γίνεται κανένας διαχωρισμός, ο οποίος θα δημιουργούσε ενδεχομένως σε κάποιους αρνητικά συναισθήματα. Οι μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζαμε σε κάθε βήμα ξεπεράστηκαν μέσω της συστηματικής συνεργασίας όλων των εκπαιδευτικών και του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων, τόσο σε πρακτικό επίπεδο, όσο και μέσω της αναλυτικής παρουσίασης της αναγκαιότητας και της ”ανατροφοδότησης” της διαδικασίας.
Συνοψίζοντας, αξίζει να υπογραμμιστεί πως η ιδιότητα και ο ρόλος του δασκάλου σε όλες τις εποχές είναι πολυεπίπεδος και συνδυαστικός. Στο σημερινό σχολείο, που βάλλεται από τις ίδιες πολιτικές επιλογές που οδηγούν στον υποσιτισμό των μαθητών μας, στο σχολείο που η ορθή λειτουργία του πολλές φόρες ”επαφίεται στον πατριωτισμό των εκπαιδευτικών του”, αυτές οι κοινωνικές δράσεις είναι εκείνες που δίνουν τα πιο όμορφα μαθήματα σε δασκάλους, γονείς και μαθητές.Μαθήματα που αποδεικνύουν ότι η γνώση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική στάση και δράση. Μαθήματα, τα οποία αναδεικνύουν μία άλλου είδους νοηματοδότηση, ικανοποίηση και χαρά που τροφοδοτεί τη συντροφικότητα, την αλληλοϋποστήριξη, την αλληλεγγύη, τη συμπαράσταση, καθώς διαφοροποιείται από τις καθετοποιημένες λογικές φιλανθρωπίας και ελεημοσύνης. Μαθήματα που κατασκευάζουν μία ”γλώσσα δυνατότητας” και προοπτικής. Μαθήματα που ισχυροποιούν τους δεσμούς ανάμεσα στα μέλη μιας κοινότητας, ενώ ενδυναμώνουν όσους συμμετέχουν γιατί δημιουργούν αυτή την αίσθηση αισιοδοξίας, κάποτε και σιγουριάς, ότι μπορούμε, όχι μόνο ν’ αντιμετωπίσουμε ενωμένοι τα προβλήματα, αλλά κυρίως, μέσα από αυτό το πρώτο στάδιο να διεκδικήσουμε όλα όσα αξίζουν σε εμάς και στους μαθητές – παιδιά μας…
