Μαρία Πρασανάκη[i]
Αν υπάρχει κάτι ευρύτερα αποδεκτό ως χαρακτηριστικό της εποχής που διανύουμε είναι ότι το κράτος πρόνοιας αλλά και οι υπηρεσίες του δημοσίου γενικότερα συρρικνώνονται σε σημαντικό βαθμό. Κι αν υπάρχει μια ιδεολογική και πολιτική αντίληψη που επιβάλλει αυτή τη συρρίκνωση, αυτή ονομάζεται νεοφιλελευθερισμός. Στα πλαίσια αυτής της αντίληψης που ομνύει στην ευρυθμία των αγορών η κρατική παρέμβαση όχι μόνο είναι περιττή αλλά και επιζήμια για την ευρωστία του συστήματος. Τα άτομα, ως οργανικά μέρη των αγορών παρεμβαίνουν ελεύθερα και διαμορφώνουν με τις ορθολογικές αποφάσεις τους την ευρωστία αυτή.
Δεν χρειάζεται να κοιτάξουμε μακριά για να διαπιστώσουμε την υποκρισία αυτής της αντίληψης. Δέκα χρόνια τώρα, σε ένα πλήρως ασταθές οικονομικό περιβάλλον παγκοσμίως, οι αγορές κοιτάζονται αμήχανα και στο μόνο που προσδοκούν είναι τα τρισεκατομμύρια που τυπώνουν κάθε τρεις και λίγο οι Κεντρικές Τράπεζες. Η διαχείριση της κρίσης που φέρνει ο κορονοϊός αποτελεί άλλο ένα επεισόδιο στο έργο αυτό. Είναι προφανές ότι στα πλαίσια της αντιμετώπισης των οικονομικών κρίσεων οι αγορές έχουν ρίξει, λοιπόν, νερό στο κρασί τους και έχουν απλώσει το «αόρατο χέρι» τους προς το κρατικό χέρι που μοιράζει οικονομικές ενισχύσεις.
Η εκπαίδευση, όμως, ήταν ανέκαθεν ένα πεδίο που δεν σήκωνε νερωμένο κρασί. Έτσι, λοιπόν, στα πλαίσια του νεοφιλελευθερισμού η εκπαίδευση αποτελεί εμπόρευμα που κοστίζει, το κράτος και οι ιδιώτες οφείλουν να το παράγουν και να το πουλάνε αποτελεσματικά, και οι πελάτες να το αγοράζουν ως επενδυτικό στοιχείο που θα τους αποφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη. Τα κόστη και τα οφέλη σταθμίζονται και βρίσκουν την ισορροπία τους η οποία, ως συνήθως, βρίσκεται σε τεντωμένο σκοινί. Ένα σκοινί που μπορεί να κρατάει τον επιδέξιο «Μέτζη του Νεούκτη», αλλά ρίχνει κάτω τον αδέξιο άνεργο της γειτονιάς. Κι αν ο αδέξιος άνεργος θέλει να κρατιέται κι αυτός από το σκοινί πρέπει να βρει τρόπο να βελτιώσει τις δεξιότητες του, να επενδύσει στην εκπαίδευσή του και να μην τα περιμένει όλα έτοιμα. Γιατί αν όλα προσφέρονται έτοιμα, τότε ποιος θα έχει κίνητρο να βελτιωθεί; Είναι η κλασική διατύπωση του αφηγήματος υπεράσπισης των ανισοτήτων, τις οποίες για αυτό το λόγο η κυβέρνηση δια του προέδρου της χαρακτήρισε κάποτε ως «φυσικές» (!)
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με το νομοσχέδιο[ii] που κατέθεσε η κυβέρνηση για την εκπαίδευση; Απόλυτη! Με μια σειρά διατάξεων η δημόσια εκπαίδευση περιορίζει το κοινό στο οποίο απευθύνεται (ενήλικες μαθητές των ΕΠΑΛ), άρα περιορίζει και τους καθηγητές που απασχολεί, και ταυτόχρονα ανοίγει το δρόμο στην ιδιωτική πρωτοβουλία (ΙΕΚ) για να καλύψει το κενό, στρέφοντας προς αυτήν όσους ψάχνουν την επανακατάρτιση σε εποχές τεράστιας ανεργίας και ελαστικής απασχόλησης. Επιπλέον, μειώνει τις ώρες των πανελλαδικώς εξεταζομένων μαθημάτων με αποτέλεσμα να μειώνει τις πιθανότητες επαρκούς διδασκαλίας τους εντός σχολείου και να αυξάνει την αναγκαιότητα των φροντιστηρίων.
Ας δούμε λίγο πιο συγκεκριμένα, ορισμένα σημεία του νομοσχεδίου.
Επαναφορά του χαρακτηρισμού φοίτησης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (άρθρο 5)
Αν και ο χαρακτηρισμός φοίτησης (διαγωγή) δεν χρησιμεύει πρακτικά κάπου, η επανεμφάνισή του αποπνέει ένα αέρα συντήρησης και αναχρονισμού στον εκπαιδευτικό χώρο. Και κυρίως δύναται να αλλάξει την σχέση μαθητριών/των και εκπαιδευτικών…
Μείωση των διδακτικών ωρών των πανελλαδικώς εξεταζόμενων μαθημάτων (άρθρο 7)
Οι ώρες των πανελλαδικώς εξεταζομένων μαθημάτων είχαν αυξηθεί πέρυσι σημαντικά με αποτέλεσμα να ασκείται κριτική που εστίαζε, και όχι άδικα, στην όλο και μεγαλύτερη «εξεταστικοποίηση» της Γ΄ Λυκείου δεδομένου ότι μειώθηκαν οι ώρες άλλων μαθημάτων. Παρόλα αυτά, η εμπειρία έδειξε ότι η αύξηση των ωρών των πανελλαδικώς εξεταζόμενων μαθημάτων λειτούργησε σχετικά θετικά, κυρίως για μαθήτριες/τες που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα παρακολούθησης φροντιστηρίων. Για τις μαθήτριες και τους μαθητές που μόνο το σχολείο τους ήταν αυτό που τους ενεργοποιούσε/βοηθούσε να εισαχθούν στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση. Και αυτό είναι που πρωτίστως θα πρέπει να επιζητούμε σε ό,τι αφορά τη σχέση σχολείου-πανελλαδικών εξετάσεων…
Μείωση των Ομάδων Προσανατολισμού σε τρεις από τέσσερις – Αλλαγή πανελλαδικώς εξεταζόμενων μαθημάτων (άρθρο 7)
Συγκεκριμένα, η ομάδα των Σπουδών Υγείας και Ζωής παύει να αποτελεί αυτόνομο Πεδίο. Αντικατάσταση του μαθήματος της Κοινωνιολογίας με αυτό των Λατινικών. Εδώ μάλλον ισχύει το «ολονυχτίς το χτίζανε το βράδυ γκρεμιζόταν». Πολλαπλές αλλαγές μαθημάτων, βιβλίων, ομάδων/πεδίων προσανατολισμού. Εδώ είδαμε διαξιφισμούς μεταξύ φορέων γνωστικών αντικειμένων για την «μοναδικότητα» του μαθήματός τους…Κυρίως, εδώ μπερδεύτηκε η πολιτική, με την αγοραία έννοια, με την επιστήμη. Εδώ δεν πρυτάνευσε η παιδαγωγική λογική. Αυτή που λέει ότι, όντως, υπάρχουν σχολές που είναι σημαντικό η μαθήτρια/της να έχει λάβει τις βασικές γνώσεις από το σχολείο, γνώσεις που στη συνέχεια θα αναπτύξει στο Πανεπιστήμιο. Λογική που λέει ότι, ναι, είναι σημαντική η Κοινωνιολογία για πλήθος σχολών (και όχι μόνο για τα αμιγώς κοινωνιολογικά τμήματα). Και άρα, θα πρέπει να υπάρχει ευελιξία στον ορισμό του «ειδικού» μαθήματος.
Επαναφορά της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τα Λύκεια (άρθρο 9)
Η τράπεζα θεμάτων[iii] λειτούργησε για πρώτη χρονιά το σχολικό έτος 2013-14 και ο ρόλος της ήταν η κλήρωση του 50% των θεμάτων των ενδοσχολικών εξετάσεων. Τα αποτελέσματά της κατά γενική ομολογία ήταν τραγικά αφού περί του 40% των μαθητριών/των επανεξετάστηκαν τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Χαρακτηριστικό είναι ότι για το μάθημα της Πολιτικής Παιδείας υπήρξαν 140(!) διαγωνίσματα-θέματα. Η επαναφορά της Τράπεζας Θεμάτων πιθανολογείται ότι θα οδηγήσει μαθήτριες και μαθητές στα φροντιστήρια…
Ανώτατο ηλικιακό όριο (17 έτη) για την εγγραφή μαθητριών/των στα ημερήσια Επαγγελματικά Λύκεια (άρθρο 51, 52)
Πολύ λόγος έχει γίνει για τη συγκεκριμένη ρύθμιση από τότε που το πολυνομοσχέδιο ήρθε στην δημοσιότητα. Και σωστά. Και ακόμη περισσότερος λόγος πρέπει να γίνει. Γιατί η εν λόγω ρύθμιση είναι χαρακτηριστική της φιλοσοφίας του πολυνομοσχεδίου: όλο και μεγαλύτερη ιδιωτικοποίηση της δημόσιας εκπαίδευσης, όλο και μεγαλύτερη άρνηση του κράτους να αντιμετωπίσει μέσω των δημοσίων σχολείων την διαρθρωτική ανεργία, όλο και μεγαλύτερο αποκλεισμό μεγάλου πληθυσμού, δυνάμει μαθητριών/των, από το δημόσιο σχολείο και έμμεσα από το δημόσιο πανεπιστήμιο.
-Ισχυρό πλήγμα δίνεται στις/στους μαθήτριες/τες που κατοικούν σε νομούς που δεν υπάρχει Δημόσιο Εσπερινό ΕΠΑΛ (πίνακας 1) και, κατά συνέπεια, αν έχουν ολοκληρώσει το 17 έτος της ηλικίας τους δεν θα μπορούν να λάβουν απολυτήριο ή και πτυχίο ειδικότητας μέσω των ΕΠΑΛ.
Αλλά ακόμη και αν λειτουργεί Εσπερινό ΕΠΑΛ στο νομό μπορεί να μην υπάρχει καμία δυνατότητα παρακολούθησής του γιατί πχ βρίσκεται σε άλλο νησί (!) από αυτό που κατοικεί η/ο μαθήτρια/της. Όπως στις Κυκλάδες οι οποίες διαθέτουν 2 Εσπερινά ΕΠΑΛ σε Σύρο και Σαντορίνη[iv]. Πολύ απλά, ένας 17+ρης Ναξιώτης που δεν έχει απολυτήριο δεν μπορεί να το αποκτήσει παρά μόνο αν φοιτήσει σε ημερήσιο ΓΕΛ. Το γιατί, βέβαια, κάποιος άνω των 17 μπορεί να φοιτήσει σε ΓΕΛ και όχι σε ΕΠΑΛ δεν έχει απαντηθεί από την πλευρά του Υπουργείου.
– Οι εγγεγραμμένες/οι μαθήτριες/τες των Δημόσιων Γενικών Λυκείων το σχολικό έτος 2017-18 ήταν 226.155, των Ημερήσιων Επαγγελματικών Λυκείων 67.019 και των Εσπερινών 21.157 (πίνακες 2, 3 & 4).
Παρατηρείται ότι το ποσοστό κατανομής των μαθητριών/των ανά τάξη στα Γενικά Λύκεια είναι σχεδόν ίδιο και στις τρεις τάξεις (πίνακας 2) ενώ στα ΕΠΑΛ το ποσοστό των μαθητριών/των της Β΄ τάξης (41%) είναι αρκετά υψηλότερο από αυτό της Α΄ (26%) (πίνακες 3 & 4). Αν δε δούμε το ποσοστό των μαθητών των ΕΠΑΛ που υπερβαίναν το 17ο έτος κατά τη σχολική χρονιά 2017-18 η αντίθεση γίνεται ακόμη πιο έντονη (πίνακας 5). Η εξήγηση αυτής της κορύφωσης βρίσκεται στο γεγονός ότι στη Β΄ τάξη των ΕΠΑΛ μπορούσαν να εγγραφούν απόφοιτοι των ΓΕΛ που επιθυμούσαν να λάβουν μια εκ των ειδικοτήτων των ΕΠΑΛ. Η κυρίαρχη αιτία για αυτό το φαινόμενο βρίσκεται στο ότι μεγάλος αριθμός νέων ανέργων ή/και εργαζομένων επιζητά ειδίκευση ή επανειδίκευση με στόχο της εύρεση εργασίας.
Επί της ουσίας δηλαδή, τα τελευταία χρόνια τα Επαγγελματικά Λύκεια λειτουργούν για τις μεγαλύτερες ηλικίες ως εφαλτήριο για την αλλαγή επαγγέλματος ή την απόκτηση καλύτερων όρων στην εργασία μέσω των επαγγελματικών δικαιωμάτων που παρέχουν. Και είναι ακριβώς αυτός ο στόχος της εν λόγω ρύθμισης του Υπουργείου Παιδείας. Να μην επιτυγχάνεται η επανακατάρτιση για τις ηλικίες άνω των 17 μέσα από το Δημόσιο Σχολείο. Να μην αντιμετωπίζεται η διαρθρωτική ανεργία μέσω της επανειδίκευσης που προσφέρουν τα Δημόσια ΕΠΑΛ αλλά να αναγκάζονται μαθητές και μαθήτριες να στραφούν σε ιδιωτικού χαρακτήρα και συμφέροντος λύσεις, όπως είναι τα ιδιωτικά ΚΕΚ/ΙΕΚ. Ενώ αντίθετα, η επιλογή θα μπορούσε να είναι ο επανασχεδιασμός των τομέων και των ειδικοτήτων δεδομένου ότι συζητάμε για την Δημόσια Επαγγελματική Εκπαίδευση. Αλλά αυτό προϋποθέτει μη νεοφιλελεύθερες πολιτικές…
Να σημειωθεί ότι το νομοσχέδιο ορίζει με σαφήνεια ότι μαθητές που έχουν μόνο απολυτήριο γυμνασίου και είναι πλέον των 17 δεν μπορούν να εγγραφούν στην Α΄ τάξη των ημερησίων ΕΠΑΛ. Αδιευκρίνιστο παραμένει το τι θα γίνει με τους ήδη μαθητές της Α’ και Β’ τάξης των ΕΠΑΛ που διέκοψαν για σειρά λόγων τη φοίτηση τους και πλέον έχουν ξεπεράσει το επιτρεπτό για την εγγραφή τους έτος ηλικίας καθώς, επίσης, και για τις/τους ενήλικες μετανάστριες/ες που φοιτούσαν στα Επαγγελματικά Λύκεια.
Για όλες αυτές τις μαθήτριες και τους μαθητές παρέμενε πάντα η δυνατότητα εισαγωγής μέσω πανελληνίων εξετάσεων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Δυνατότητα που για τους λόγους που περιγράφηκε παραπάνω μειώνεται έως εξαφανίζεται για όσους μαθητές ή μαθήτριες έχουν ξεπεράσει το 17ο έτος της ηλικίας τους. Η επιλογή για το επάγγελμα γίνεται πλέον δομικό στοιχείο του δημόσιου σχολείου και θα λαμβάνεται σε πολύ μικρότερη ηλικία με τα περιθώρια επανασχεδιασμού να στενεύουν έως να μηδενίζονται.
Το πολυνομοσχέδιο είναι συνεπές προς τις νεοφιλελεύθερες προτεραιότητες του, αυτές της εντατικοποίησης, της «καλυμμένης» συντήρησης, της «ατομικής» ευθύνης με ιδίους πόρους και της όλο και περαιτέρω ιδιωτικοποίησης της παιδείας…
[i] Η Μαρία Πρασανάκη είναι εκπαιδευτικός σε Εσπερινό Επαγγελματικό Λύκειο στο κέντρο της Αθήνας…
[ii] http://www.opengov.gr/ypepth/?p=5124