Απόστολος Καψάλης*
Με το νέο νομοσχέδιο για τα εργασιακά οι αλλαγές στον χώρο εργασίας αφορούν όχι μόνο τις εργασιακές σχέσεις αλλά και τα συνδικαλιστικά δικαιώματα.
Το νομοσχέδιο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί φιλοεργοδοτικό. Μιλάμε για πλήρη απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Μπροστά μας έχουμε τα πολύ δύσκολα για την αγορά εργασίας. Βρισκόμαστε σε μία περίοδο που βγαίνουμε από μια καραντίνα 188 ημερών κι ενός σκληρού lockdown με ταυτόχρονο άνοιγμα της αγοράς.
Από το φθινόπωρο του 2019 η κυβέρνηση της ΝΔ έχει δείξει με σαφήνεια και με συνέπεια ότι υλοποιεί ένα σχέδιο ακραίου αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού στην Ελλάδα.
Το νομοσχέδιο έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά.
Εξακολουθεί να υφίσταται η εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων με παράλληλη διάλυση όλου του πλέγματος προστασίας που παλιά λέγαμε συλλογικές διαπραγματεύσεις, συλλογικό εργατικό δίκαιο και απεργία. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις έχουν τελειώσει με το νόμο 4635/2019, δεν έχει κάτι άλλο να απορρυθμίσει γιατί δεν γίνονται συλλογικές διαπραγματεύσεις, πολύ δύσκολα υπογράφονται συλλογικές συμβάσεις εργασίας και ακόμη πιο δύσκολα επεκτείνεται και το σύνολο του κλάδου.
Έμεινε απ` έξω η απορρύθμιση του συνδικαλιστικού νόμου. Συμβολικά αλλά και πολιτικά έχουμε μια νέα επίθεση στα συνδικαλιστικά δικαιώματα. Έτσι διευκολύνει τον βασικό στόχο της εξατομίκευσης των εργασιακών σχέσεων. Άρα λοιπόν χωρίς συλλογικές συμβάσεις, χωρίς συλλογική προστασία και με ένα συνδικαλιστικό δίκαιο αποδιαρθρωμένο, με μείωση των συνδικαλιστικών διευκολύνσεων και όχι προνομίων και με τη δυσκολία πλέον να κηρύσσεται πλέον κάποια απεργία είτε στον ευρύτερο δημόσιο τομέα με το απαραίτητο προσωπικό ασφαλείας στο 35% είτε στον ιδιωτικό τομέα όταν για παράδειγμα απαγορεύει να κηρύσσει μια απεργία αν τα αιτήματα δεν είναι σαφώς και από πριν κοινοποιημένα και επιπλέον αν δεν μου επιτρέπεται να ασκώ κινηματικά μέσα ώστε να διασφαλίσω τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή στην απεργιακή κινητοποίηση (περιφρούρηση, κατάληψη εργατικών χώρων…) Αλίμονο αν η απεργία ξεκινούσε για να χάσει. Δυσκολεύοντας την άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος και των συνδικαλιστικών καθηκόντων ευνοεί όλο αυτό που έχει ονομάσει εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων. Εδώ θα λέγαμε ότι πολύ έξυπνα έχοντας περιορίσει τις συλλογικές αντιστάσεις, τις συλλογικές συμβάσεις και το συνδικαλιστικό δίκαιο μπορεί να επεκτείνει την εξατομίκευση και ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων ασύδοτα.
Το 8ωρο είναι το πιο σημαντικό από όλα , έχει συμβολικό – πολιτικό χαρακτήρα αλλά επί της ουσίας δεν τηρείται πουθενά. Έχει καταργηθεί.
Χρειάζεται να δούμε και κάτι άλλο. Πώς μια κυβέρνηση λέει ότι πρόκειται να αντιμετωπίσει τις μεγάλες δυσμενείς συνέπειες της πανδημίας σε θέσεις εργασίας, πώς θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας όταν απελευθερώνει τελείως τις υπερωρίες, απελευθερώνει και την υπέρβαση των νόμιμων υπερωριών, ανοίγει την κυριακάτικη αργία και επιτρέπει την ατομική διευθέτηση του χρόνου εργασίας με συνέπεια ο εργοδότης να αυξομειώνει είτε με τον ένα τρόπο διευθέτηση του χρόνου εργασίας, 10 ώρες την μέρα ή 4 μέρες την εβδομάδα είτε με τις υπερωρίες τις ανάγκες ανάλογα με τις οικονομικές επιταγές της επιχείρησης και όχι με τις πραγματικές ανάγκες των εργαζομένων. Πώς θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας όταν με αυτά τα μέτρα καθιστούμε ακόμη πιο δύσκολο το ενδεχόμενο να προσληφθεί κάποιος άνεργος το επόμενο διάστημα;
Άρα λοιπόν εδώ φαίνεται ότι δεν υπάρχει η παραμικρή μέριμνα να αντιμετωπιστεί εν συνόλω η καταστροφή που έχει υποστεί η ελληνική αγορά εργασίας και η οικονομία η οποία είναι μπροστά μας.
Ένα τελευταίο σημείο που συνδέεται άμεσα με τα παραπάνω είναι ότι εδώ και δύο χρόνια έχει καταργηθεί νομικά η δυνατότητα του ΣΕΠΕ(Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας) να ασκεί και ελέγχους για τα εναπομείναντα εργασιακά δικαιώματα. Τον Αύγουστο του 2019 υποβιβάστηκε αρχικά σε απλή διεύθυνση στο Υπουργείο. Δεν έχει γίνει καμία εργατική διαφορά εδώ και 2 χρόνια με το πρόσχημα της πανδημίας. Ελάχιστοι έλεγχοι με σαφείς οδηγίες να μην κόβονται πρόστιμα προς τους εργοδότες και μέσα σε αυτό τον εθισμό στην ανομία ως κανονικότητα στην επιχείρηση, έρχεται η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Εργασίας να απαλλαγεί από την ευσυνειδησία των πολύ έμπειρων λειτουργών του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας. Δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για το μέλλον τους και προφανώς μέσα από την ανεξαρτητοποίηση του νέου Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας να μην έχει καμία απολύτως εμπλοκή η κάθε κυβέρνηση στον τρόπο και στις πολιτικές με τις οποίες θα καταπολεμάται η αδήλωτη εργασία. Δεν αρκεί να γίνει ένα σώμα Ανεξάρτητο για να κάνει καλά τη δουλειά του. Οι επιθεωρητές εργασίας είχαν και ευσυνειδησία και ένα υψηλό επίπεδο κατάρτισης και ήταν ανεξάρτητοι και αυτόνομοι στη δουλεία τους. Είχαν τη δυνατότητα και πέρα από τα όρια τα προφανή του νόμου ή της επιχείρησης για να ανακαλύπτουν παραβάσεις οι οποίες δε φαινόταν δια γυμνού οφθαλμού. Μία ανεξάρτητη αρχή να σταματάει εκεί που σταματάει η τυπική της εντολή. Άρα δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι αναβαθμίζεται η Επιθεώρηση Εργασίας. Δεν θα είναι υπόλογη. Θα μπορούσε να αναβαθμιστεί όπως η ΑΔΕ όμως υπάρχεις συνολικά ένα σχέδιο απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων και κατάργησης των συλλογικών δικαιωμάτων. Η συμμετοχή προφανώς των συνδικάτων των εργαζομένων και όποιων κοινωνικών φορέων στον κρατικό μηχανισμό πλέον καταργείται.
Αυτή τη στιγμή είχαμε τη δυνατότητα να συνοδεύεται στην ατομική διαφορά ο εργαζόμενος από συνδικαλιστές. Οι συνδικαλιστές μπορούσαν να ζητάν εργατικές διαφορές και να είναι παρόντες σε ελέγχους του ΣΕΠΕ. Προφανώς μια ανεξάρτητη αρχή δεν μπορεί να το επιτρέψει αυτό. Έχουμε και κατ`έμμεσο τρόπο συρρίκνωση των λειτουργιών και των παρεμβάσεων που μπορεί να έχει το συλλογικό εργατικό κίνημα προς όφελος του αδύναμου πόλου.
Όλα αυτά είναι αναμενόμενα η κυβέρνηση είναι συνεπής σε αυτό το νεοφιλελεύθερο ίστρο στα εργασιακά τουλάχιστον από τα μέσα του 2019 και εκτιμάται ότι τα χειρότερα έπονται σε σχέση με αυτό.
Απελευθέρωση απολύσεων. Γίνονται πιο εύκολες για τον εργοδότη. Αυτή τη στιγμή γνωρίζουμε ότι με μνημονιακές παρεμβάσεις έχει μειωθεί πολύ το ποσοστό της αποζημείωσης. Ένα ακόμη εργαλείο το οποίο είχε στη φαρέτρα του ο εργαζόμενος μέσα από τη δικαστική διεκδίκηση, την επαναπρόσληψη στην επιχείρηση μπορεί με ένα μικρό αντίτιμο, με μια μικρή αποζημίωση να καταργηθεί και αυτό.
Να σημειωθεί ότι σε περιόδους αύξησης της ανεργίας εκείνο το οποίο η λογική επιτάσσει είναι η θωράκιση των θέσεων απασχόλησης και όχι η απελευθέρωση των απολύσεων. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι πηγαίνουμε σε μνημονιακές σκηνές, την αναβίωση σεναρίων που είχαμε βιώσει στη μεγάλη κρίση του 2010 και 2012 που αντί να προστατεύεται η απασχόληση απελευθερώνεται η απόλυση.
Δεν μπορεί να μην σχολιαστεί η συχνή αναφορά του Υπουργού Εργασίας στην Ευρώπη. Έχει αναφέρει τις οδηγίες και τους διεθνείς κανόνες που ενσωματώνει στο νομοσχέδιο, αυτές είναι υποχρεωτικές, έχει όλες τις αρνητικές ευελιξίες που έχει το σύνολο της Ε.Ε. και οι χώρες μέλη, αυτές τις ενσωματώνει. Δεν έκανε λόγο όμως για κάποιες θετικές παρεμβάσεις μέσα στην πανδημία που έχουν όλες ακόμη και οι πιο συντηρητικές κυβερνήσεις στην Ευρώπη λάβει από τις αρχές του 2020 και τις οποίες αγνόησε επιδεικτικά μόνο η Ελλάδα. Σε καμία άλλη χώρα το επίδομα των 534 ευρώ δεν ήταν τόσο χαμηλό. Σε καμία άλλη χώρα αυτό το επίδομα δεν εξαρτάται από το μισθό που έπαιρνε κάποιος πριν αλλά ήταν οριζόντια μορφή επιδόματος ανεργίας και μάλιστα κουτσουρεμένο. Σε καμία άλλη χώρα τα μέτρα για την πανδημία δεν ελήφθησαν μονομερώς από την κυβέρνηση παρά αντιθέτως μέσα από συλλογική διαπραγμάτευση σε εθνικό και κλαδικό επίπεδο. Σε ελάχιστες χώρες δεν έχει αυξηθεί ο κατώτατος μισθός στο περιβάλλον της πανδημίας. Αυτές τις ΄΄καλές ‘’ πρακτικές στην Ε.Ε. τις ξέχασε ο κ. Χατζηδάκης;
Η καταστροφή είναι μπροστά μας και επίκειται από τους επόμενους μήνες. Προ ημερών μία δημοσίευση του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου των Συνθηκών Εργασίας, το γνωστό EUROFUNDS στο Δουβλίνο όπου σύμφωνα με την πολύ μεγάλη έρευνα που έκανε από τον Μάρτη του 2020 μέχρι και τον Απρίλη του 2021 η Ελλάδα είναι για άλλη μια φορά στην 1η θέση σε ότι αφορά τις απώλειες των θέσεων εργασίας μολονότι ότι ακόμα ισχύει το καθεστώς των αναστολών. Καταλαβαίνουμε τι έχει να γίνει μόλις τελειώσει αυτό το πάγωμα των απολύσεων που έχει επιβληθεί με αυτές τις αναστολές; Μιλάμε για μια τεράστια έξαρση της ανεργίας στο κενό που δημιουργείται και από την μετάβαση από τον ΣΕΠΕ στην καινούρια Επιθεώρηση Εργασίας, η εργοδοτική πλευρά θα είναι για πολλούς μήνες ακόμα σε ένα κενό κι δεν θα υπάρχει καμία δυνατότητα να ελεγχθεί τίποτα.
Άρα πέρα από αυτά τα ‘’ωραία΄΄ που μας ανέφερε ο κ. Χατζηδάκης σε σχέση με την ελάχιστη νομιμότητα, τη διευθέτηση χρόνου εργασίας, την προστασία του εργαζόμενου κ.α. με ποιον τρόπο θα ελέγχονται αυτά στην πράξη; Μιλάμε για μια ασυδοσία στην αγορά εργασίας στο πιο κρίσιμο σημείο. Μία συζήτηση για την ανεξαρτητοποίηση του ΣΕΠΕ τον Νοέμβριο δεν θα με έβρισκε αντίθετο αλλά όχι τώρα που είμαστε μπροστά στα πολύ δύσκολα σε σχέση με την αγορά εργασίας, τις εργασιακές σχέσεις και όλες αυτές τις επιθέσεις στα εργασιακά δικαιώματα. Δηλαδή θα προστατεύεται ο εργαζόμενος με την ανεπιστροφή του βάρους της απόδειξης σε περίπτωση που αρνηθεί τη διευθέτηση του εργοδότη από την στιγμή που ξέρουμε ότι σε ένα περιβάλλον εργασιακής ζούγκλας σε πολλές περιπτώσεις εγώ θα έλεγα και στο 1/3 των περιπτώσεων, ο εργαζόμενος πηγαίνει και εισπράττει το δώρο του Πάσχα και το δίνει πίσω επιτόπου στον εργοδότη.
Σε αυτό το περιβάλλον θεωρούμε πρακτικά ότι μπορεί να εναντιωθεί ο εργαζόμενος και να πει ότι εμένα μου πρότεινε ο εργοδότης μου 4ημερο με 10 ώρες εργασίας κι ότι εγώ το αρνήθηκα για λόγους βιολογικούς, επαγγελματικούς, με απέλυσε, άρα θα τον καταγγείλει σε αυτό το περιβάλλον; Όταν δεν υπάρχει καμία ελπίδα για τον εργαζόμενο να έχει άμεσα προστασία της θέσης εργασίας παρά μόνο αν έχει κουράγιο και χρήματα να προσφύγει δικαστικά;
Με αυτό το νομοσχέδιο αρχίζει κανείς και αναρωτιέται σε σχέση με τις μεθοδεύσεις. Η κοινή λογική θα έλεγε ότι ακόμα και ο Μακρόν δεν θα έπαιρνε τέτοια αντεργατικά μέτρα εάν είχε τα δημοσιονομικά δεδομένα της χώρας μας, τις ΄΄πρωτιές΄΄ της Ελλάδας. Είναι εμμονές; Είναι μπροστά από το άλογο; Δοκιμάζουν όπως και με τα μνημόνια τη χώρα μας σαν πειραματόζωο; Μήπως δοκιμάζουν νέες ακραίες αυταρχικά νεοφιλελεύθερες λογικές στην Ευρώπη όπως δοκίμασαν τα μνημόνια και τη λιτότητα; Έτσι και τώρα στη μεταμνημονιακή λεγόμενη εποχή να έχουμε ακόμη πιο ακραία εμβάθυνση του νεοφιλελευθερισμού και του αυταρχισμού.
Σε πολιτικό επίπεδο για να μπορέσει να υπάρξει μια πειθάρχηση των υποτελών τάξεων σε απολυταρχικό καθεστώς πλέον αντιδημοκρατικό θα πρέπει να περάσει από την ισοπέδωση της κοινωνικής πολιτικής. Ο εργαζόμενος ο οποίος είναι φοβισμένος, καταπιεσμένος, απομονωμένος στο χώρο δουλειάς, φτωχοποιημένος χωρίς καμία προσδοκία να έχει μια άμεση ικανοποίηση των ελάχιστων και των στοιχειωδών δικαιωμάτων του δεν μπορεί (χωρίς το δικαίωμα του συνδικαλίζεσθαι) , χωρίς καμία προστασία ούτε συλλογική ούτε ατομική δημιουργείται ένας νέου τύπου εργαζόμενος, ένας νέου τύπου πολίτης ο οποίος είναι παραιτημένος από διεκδικήσεις και εύκολα μπορεί να υφίσταται γενικότερες εκτροπές συνταγματικές και πολιτικές. Μόνο που δυστυχώς όπως μας λέει η βιβλιογραφία αυτό βλέπουμε να εφαρμόζεται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.
Πέρα από τα προφανή την εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων, τη μείωση του εργασιακού κόστους, τη διάλυση του συλλογικού εργατικού δικαίου κρύβεται ο απώτερος στόχος μιας άλλης κοινωνίας, ανθρώπων που δεν θα μπορούν να αντιδρούν σε περιστολή των ατομικών τους ελευθεριών, στη διεκδίκηση καλύτερων όρων για το περιβάλλον.
Θα λέγαμε ότι αυτοί που θεωρούν ότι δεν τους αφορά άμεσα το νομοσχέδιο, είτε δεν ανήκουν στις πληγωμένες κατηγορίες, είτε ότι δεν είναι νέοι στην εργασία ας το ξανασκεφτούν και να το εντάξουν στο γενικότερο πλαίσιο αυταρχικοποίησης του τρόπου διακυβέρνησης των μαζών. Να το αντιμετωπίσουν σαν ακόμα μια επίθεση στην ελευθερία και στα εργασιακά δικαιώματα και όχι σαν μια ακόμη απορρύθμιση μέχρι την επόμενη. Οι αντιδράσεις θα πρέπει να είναι σθεναρές και αποτελεσματικές.
*Απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης του Απόστολου Καψάλη στην εκπομπή της Μπούλικας Μιχαλοπούλου, “Το στίγμα της ΜέΡΑς”, στο ΡΑΔΙΟ – ΜΕΡΑ
*Ο Απόστολος Καψάλης είναι εργατολόγος, νομικός και επιστημονικός συνεργάτης Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ
