Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΑ ΜΑΥΡΑ ΔΑΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ

Μια (ακόμα) κριτική για το βιβλίο ιστορίας της Στ΄ δημοτικού

του Δημήτρη Μαριόλη

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σε ανύποπτο χρόνο, όταν αποσύρθηκε το σχολικό βιβλίο ιστορίας της Ρεπούση, προειδοποιήσαμε ότι εχθρός του κακού είναι το χειρότερο. Το νέο εγχειρίδιο της ομάδας Κολιόπουλου ήρθε να επιβεβαιώσει αυτή την εκτίμηση. Στο παρόν κείμενο, διαπιστώνουμε ότι το εγχειρίδιο της ομάδας Κολιόπουλου, παραβιάζει το ήδη συντηρητικό ΑΠΣ – ΔΕΠΠΣ ιστορίας για να εμπεδώσει μια υπερσυντηρητική εκδοχή σχολικής ιστορίας και επιπλέον, στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας υποπίπτει σε μεθοδολογικά λάθη. Για όλους αυτούς τους λόγους, ισχυριζόμαστε ότι αποτελεί άμεση ανάγκη η απόσυρση του συγκεκριμένου εγχειριδίου το οποίο κάθε άλλο παρά υπηρετεί τους στόχους καλλιέργειας και ανάπτυξης ιστορικής κριτικής σκέψης, εννοιολογικής μάθησης και συνείδησης του ιστορικού χρόνου. Τέλος, επιχειρούμε να εκφράσουμε κάποιες σκέψεις για μια άλλη προοπτική για τη σχολική ιστορία και να συγκεντρώσουμε εδώ το σύνολο των κριτικών στο νέο εγχειρίδιο καθώς και παραπομπές στο αντίστοιχο θεσμικό πλαίσιο (ΑΠΣ-ΔΕΠΠΣ, υπουργικές αποφάσεις, κλπ).

Στις 13 Φλεβάρη 2012, επί υπουργίας Διαμαντοπούλου, το Υπουργείο Παιδείας με την υπουργική απόφαση 15099 /Γ1/13 -02- 2012,  εγκρίνει την εκτύπωση «του εν χρήσει διδακτικού βιβλίου της Ιστορίας Στ΄ Δημοτικού, Στα Νεότερα Χρόνια», δηλαδή του παλιού βιβλίου ιστορίας.[1] Στην ίδια υπουργική απόφαση γίνεται αναφορά στο έγγραφο  με αρ. πρωτ. 6647/18-10-2011,  του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου με θέμα «Απάντηση σχετικά με το νέο διδακτικό πακέτο Ιστορίας της Στ΄ τάξης του Δημοτικού», σύμφωνα με το οποίο «πρόκειται να γίνουν διορθώσεις και βελτιώσεις στο νέο διδακτικό πακέτο Ιστορίας της Στ΄ τάξης του Δημοτικού», δηλαδή στο βιβλίο του Κολιόπουλου.[2] Με δυο λόγια, η υπουργική απόφαση λέει ότι το βιβλίο της ομάδας Κολιόπουλου δεν εγκρίνεται γιατί πρέπει να διορθωθεί και να βελτιωθεί.

Στις 30 Απρίλη 2012, έξι μόλις ημέρες πριν τις εκλογές του Μαΐου, επί υπουργίας Μπαμπινιώτη, το Υπουργείο Παιδείας με την υπουργική απόφαση 48493 /Γ1/30 -04- 2012, ακυρώνει την προηγούμενη υπουργική απόφαση, αποσύρει το εν χρήσει διδακτικό βιβλίο και εγκρίνει την εκτύπωση του νέου διδακτικού πακέτου ιστορίας της συγγραφικής ομάδας Κολιόπουλου για το επόμενο σχολικό έτος 2012-2013. Σε αυτή την υπουργική απόφαση δεν γίνεται καμιά αναφορά στο έγγραφο του ΠΙ ούτε σε «διορθώσεις» και «βελτιώσεις» που πρέπει να γίνουν στο βιβλίο. Αντίθετα, στο δελτίο τύπου που εκδίδεται από το υπουργείο για το συγκεκριμένο ζήτημα, περιλαμβάνεται μια φράση που πέρασε απαρατήρητη τότε από πολλούς, αλλά όχι από μας: «Με δεδομένο ότι έχουν δημοσιευθεί τα προγράμματα σπουδών για όλα τα γνωστικά αντικείμενα δημοτικού και γυμνασίου, εκτός από αυτό της Ιστορίας, ο Υπουργός Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων Καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης και η Υφυπουργός κ. Εύη Χριστοφιλοπούλου αποφάσισαν από κοινού την εκτύπωση και τη διανομή του νέου βιβλίου προκειμένου να βρίσκεται εγκαίρως στα σχολεία». Όμως τα προγράμματα σπουδών στα οποία αναφέρεται το δελτίο τύπου είναι συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα ΑΠΣ–ΔΕΠΠΣ (βλ. εδώ ). Εκείνο που μπορούμε να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα, είναι ότι τα ΔΕΠΠΣ – ΑΠΣ Δημοτικού – Γυμνασίου (ΦΕΚ 303, τ. Β – 13/03/2003) διατηρούν την ισχύ τους στο ακέραιο μέχρι την έκδοση νέων αναλυτικών προγραμμάτων – οι δύσπιστοι μπορούν να διαπιστώσουν άλλωστε ότι τα ΑΠΣ της ιστορίας της Στ΄ δημοτικού έχουν αναρτηθεί στην ίδια ιστοσελίδα, μαζί με την ψηφιακή εκδοχή του βιβλίου από το υπουργείο. Επομένως οι στόχοι και οι θεματικές ενότητες που θέτουν είναι (ή θα έπρεπε να είναι) απολύτως δεσμευτικές για τους συγγραφείς των σχολικών εγχειριδίων.

Και κάπου εδώ γεννάται εύλογα το ερώτημα: είναι το συγκεκριμένο εγχειρίδιο ιστορίας συνεπές με τους στόχους, τις θεματικές ενότητες και τις ενδεικτικές δραστηριότητες που θέτει το ΑΠΣ – ΔΕΠΠΣ ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού ή μήπως η συγκεκριμένη διατύπωση του δελτίου τύπου του υπουργείου επιχειρεί να «θολώσει τα νερά», δηλαδή, να δικαιολογήσει προκαταβολικά  τις αναντιστοιχίες και ασυμβατότητες εγχειριδίου και ΑΠΣ – ΔΕΠΠΣ  και να προετοιμάσει το έδαφος για μια υπερσυντηρητική στροφή στα προγράμματα σπουδών της ιστορίας;

Στο παρόν άρθρο :

• Συγκρίνουμε τις θεματικές ενότητες του ΑΠΣ με τις αντίστοιχες ενότητες του εγχειριδίου.
• Εξετάζουμε κατά πόσο αυτές οι παρεκκλίσεις από το ΑΠΣ – ΔΕΠΠΣ επηρεάζουν τον αφηγηματικό άξονα και επομένως διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν την προσπάθεια των μαθητών να αποκτήσουν συνείδηση του ιστορικού χρόνου.
• Σχολιάζουμε τη χρήση και την εξήγηση ιστορικών εννοιών και όρων και το βαθμό που το εγχειρίδιο ευνοεί την εννοιολογική μάθηση.
• Ανιχνεύουμε τους οδοδείκτες της συντηρητικής στροφής για τη σχολική ιστορία που επιχειρεί η συγγραφική ομάδα με το συγκεκριμένο εγχειρίδιο.
• Επιχειρούμε να εκφράσουμε κάποιες σκέψεις για μια άλλη προοπτική για τη σχολική ιστορία.
• Παραθέτουμε το σύνολο των κριτικών στο νέο εγχειρίδιο καθώς και παραπομπές στο αντίστοιχο θεσμικό πλαίσιο (ΑΠΣ-ΔΕΠΠΣ, υπουργικές αποφάσεις, κλπ).

Α. Αναντιστοιχίες και ασυμβατότητες ΑΠΣ και εγχειριδίου

Οι ώρες που αναφέρονται στο τέλος κάθε κεφαλαίου των ΑΠΣ (θα έπρεπε να) αντιστοιχούν στον αριθμό ενοτήτων του βιβλίου, αφού σε κάθε ενότητα αντιστοιχεί μια διδακτική ώρα.

Η σύγκριση λοιπόν των θεματικών ενοτήτων ΑΠΣ και εγχειριδίου οδηγεί στα εξής συμπεράσματα:

1. Στα τέσσερα από τα πέντε κεφάλαια, παρατηρείται σαφής αναντιστοιχία ανάμεσα στο ΑΠΣ και το εγχειρίδιο. Το κλειδί για αυτή την αναντιστοιχία είναι το κεφάλαιο της ελληνικής επανάστασης (της μεγάλης επανάστασης, όπως αποκαλείται και στο ΑΠΣ και στο εγχειρίδιο, σε πείσμα των ιστορικών όλου του κόσμου που, αφελέστατα προφανώς, θεωρούν ως μεγάλη επανάσταση τη γαλλική).

Ποιες αναντιστοιχίες/ασυμβατότητες παρατηρούμε σε αυτό το κεφάλαιο:

• Το ΑΠΣ προβλέπει 14 ώρες ενώ το εγχειρίδιο περιλαμβάνει 18 ενότητες.
• Στο εγχειρίδιο εμφανίζονται δυο τουλάχιστον εντελώς αναντίστοιχες ενότητες από εκείνες των ΑΠΣ με τίτλο, «Οι αγώνες του Κανάρη» και «Ο Μάρκος Μπότσαρης» που παραπέμπουν ευθέως στις αντίστοιχες ενότητες των αναλυτικών προγραμμάτων του …1957 και όχι του 2003.[3]
• Η ενότητα «Η επανάσταση στην Πελοπόννησο και η εξάπλωσή της στην υπόλοιπη Ελλάδα» που προβλέπεται στο ΑΠΣ, αναλύεται σε τέσσερις ενότητες με τίτλους αντίστοιχα, «Η επανάσταση στην Πελοπόννησο», «Η επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα», «Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου», «Η επανάσταση στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία». Όπως θα διαπιστώσουμε παρακάτω, η επιστροφή στην ηρωολατρεία σε συνδυασμό με το γεωγραφικό κατακερματισμό της αφήγησης δημιουργούν προβλήματα που η συγγραφική ομάδα αδυνατεί να διαχειριστεί με αποτέλεσμα ο αφηγηματικός άξονας να «σπάει» σε γεωγραφικά διαμερίσματα και να επιμερίζεται σε βιογραφίες ηρώων δημιουργώντας ένα μάλλον χαοτικό αποτέλεσμα.

• Διαπιστώνεται διαφορετική δομή της σειράς των ενοτήτων στο ΑΠΣ από εκείνη που υπάρχει στο αντίστοιχο εγχειρίδιο του μαθητή. Οι ενότητες «Οι Έλληνες προσπαθούν να οργανωθούν πολιτικά» και «Οι εμφύλιοι πόλεμοι» του ΑΠΣ, μετατοπίζονται έξω από την αφήγηση της επανάστασης, και περιορίζονται σε μια ενότητα με τίτλο «Οι Εθνοσυνελεύσεις και η πολιτική οργάνωση του Αγώνα». Οι εμφύλιοι, περιορίζονται σε ένα παράθεμα στη σ. 116, όχι ως αποτέλεσμα των κοινωνικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων – αφού άλλωστε η πολιτική οργάνωση των επαναστατών δεν έχει ακόμα παρουσιαστεί – αλλά ως αντιπαράθεση προσωπικών βλέψεων για την εξουσία αφού τα αίτιά τους αποδίδονται σε «προσωπικά συμφέροντα, τοπικές διενέξεις και μικροψυχίες». Να θυμίσουμε μόνο ότι οι εμφύλιοι αποδίδονταν από την εθνικόφρονη σχολική ιστορία στη «φιλαρχία» και τη «διχόνοια» που αποτελούν «προαιώνια ελαττώματα της ελληνικής φυλής».

2. Αναφέρουμε επίσης ενδεικτικά αναντιστοιχίες και ασυμβατότητες από τα υπόλοιπα κεφάλαια:

• Η ενότητα «Οι ελληνικές κοινότητες και η οργάνωσή τους» που προβλέπεται στο ΑΠΣ, περιορίζεται σε μια παράγραφο στην ενότητα «Η θρησκευτική και η πολιτική οργάνωση των Ελλήνων» του εγχειριδίου.
• Η ενότητα «Η περίοδος της στρατιωτικής δικτατορίας και η αποκατάσταση της δημοκρατίας» που προβλέπεται στο ΑΠΣ, στριμώχνεται σε μια παράγραφο στην ενότητα «Η μεταπολεμική ανασυγκρότηση της Ελλάδας (1950 – 1974)».
• Οι ενότητες «Η πνευματική και η καλλιτεχνική ζωή στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα» και «Η πνευματική και η καλλιτεχνική ζωή στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα» που προβλέπονται στα ΑΠΣ, περιορίζονται σε σύντομες αναφορές σε εντελώς άσχετες ενότητες όπου απαριθμούνται εν είδη τηλεφωνικού καταλόγου κάποια ονόματα λογοτεχνών και καλλιτεχνών.
• Οι δυο ενότητες των ΑΠΣ  «Η Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο» και  «Η Κατοχή και η Αντίσταση. Ο εμφύλιος πόλεμος» των ΑΠΣ, αναλύονται στο εγχειρίδιο σε τρεις ενότητες που φέρουν τίτλους με εντελώς διαφορετική, υπερσυντηρητική νοηματοδότηση : «Το Αλβανικό Έπος», «Η γερμανική επίθεση και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος» και «Μια δεκαετία αγώνων και θυσιών για την ελευθερία (1941 -1949)». Ιδιαίτερα ο τίτλος της ενότητας για τον εμφύλιο, παραπέμπει ευθέως σε ανοιχτά αντικομουνιστικές αναφορές.

Β. Τα κουλουβάχατα της ιστορίας

Αυτές οι αναντιστοιχίες που διαπιστώσαμε, ως αποτέλεσμα της υπερσυντηρητικής στροφής που επιχειρείται, δημιουργούν σοβαρά μεθοδολογικά προβλήματα που εντοπίζονται κυρίως στην αδυναμία της συγγραφικής ομάδας να συγκροτήσει ένα αφηγηματικό άξονα. Οι μαθητές καλούνται να επεξεργαστούν ένα ατελείωτο κατάλογο από ονόματα, γεγονότα, χρονολογίες, ημερομηνίες, τοποθεσίες, ηρωικά κατορθώματα, μέσα από μια δαιδαλώδη διαδρομή, με τις ενότητες να δομούνται είτε γεωγραφικά (π.χ. Πελοπόννησος, Στερεά, νησιά, Ήπειρος, κλπ.) είτε με βάση πρόσωπα (π.χ. Κανάρης, Καραϊσκάκης, κλπ.). Μοιραία, κάθε αίσθηση ιστορικής αφήγησης και συνέχειας χάνεται μέσα σε ένα αξεδιάλυτο κουβάρι από επαναλήψεις, διαφορετικές αναγνώσεις του ίδιου γεγονότος, συνεχή άλματα μπρος και πίσω στον αφηγηματικό άξονα.

Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Στη σ. 33 μαθαίνουμε ότι οι Φαναριώτες ήταν «μια νέα άρχουσα τάξη» που σχηματίστηκε «γύρω από το Πατριαρχείο» και «από το 17ο αιώνα ανέπτυξε σημαντικό εθνικό ρόλο σε τομείς όπως η εκπαίδευση». Στη σ.37 αναλύεται εκ νέου ο ρόλος των Φαναριωτών ως να μην έχει γίνει καμιά αναφορά μέχρι εκείνη τη στιγμή. Εδώ συναντάμε μια λίγο διαφορετική εκδοχή : «Οι Φαναριώτες αποτελούσαν μία άλλη ηγετική ομάδα των Ελλήνων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (…) όπως και οι ιεράρχες, ήταν απόλυτα εξαρτημένοι από τις διαθέσεις του κάθε Σουλτάνου». Παρ’ ότι λοιπόν ήταν απόλυτα εξαρτημένοι από το Σουλτάνο ανέπτυξαν όπως είδαμε στη σ.33 εθνικό ρόλο και μάλιστα από το 17ο κιόλας αιώνα.

• Στη σ. 67, στην ενότητα «Οι αγώνες των Σουλιωτών», πληροφορούμαστε μεταξύ άλλων ότι οι Σουλιώτες αφού υπηρέτησαν διαδοχικά τους Ρώσους, τους Γάλλους και τους Τούρκους, το 1822 «έμειναν αβοήθητοι» (από ποιους;) και «εγκατέλειψαν οριστικά το Σούλι». Ωστόσο, στη σ. 95 και ενώ έχουν προηγηθεί ενότητες που παρουσιάζουν τα γεγονότα έως και το 1824, στην ενότητα για την επανάσταση στην Ήπειρο, οι Σουλιώτες …επανέρχονται και πολεμούν ξανά στη μάχη του Πέτα : «η βαριά ήττα έκανε τους Σουλιώτες να συνθηκολογήσουν το Σεπτέμβριο του 1822, εγκαταλείποντας οριστικά το Σούλι». Για μία ακόμα φορά…

• Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Τρικούπης κηρύσσει την πτώχευση του 1893 στη σελίδα 155, αλλά και στη σελίδα 163, όπου αντίστοιχα έχουμε δυο διαφορετικές αναλυτικές εκδοχές αφήγησης της βασιλείας του Γεωργίου Α΄ και της πρωθυπουργίας Τρικούπη. Ανάμεσά τους παρεμβάλλεται μια ενότητα για τα επαναστατικά κινήματα στη Μακεδονία και την Κρήτη όπου γίνεται σύντομη αναφορά στο Συνέδριο του Βερολίνου (σ.159) προφανώς για να προετοιμαστούν οι μαθητές για μια ακόμα, αναλυτικότερη αναφορά στο ίδιο συνέδριο στη σ. 170 στην ενότητα «Η κρίση στα Βαλκάνια».

• Κατά τον ίδιο τρόπο, σε ένα διαρκές «ζάπινγκ» επαναλαμβάνεται η ίδια αναφορά στην επιλογή του Κολοκοτρώνη για την πολιορκία της Τρίπολης (σ.83 και σ.99), εμφανίζονται σε ολοσέλιδη φωτογραφία ο Όθωνας και η Αμαλία να «κατευθύνουν τις επαναστατικές ενέργειες των Ελλήνων» στη σ. 158 παρ’ ότι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα ήδη από την προηγούμενη ενότητα (σ.155), ενώ, για να ολοκληρωθεί η πλήρης αποδόμηση της αφήγησης, ανάμεσα στην ενότητα «Η άλωση της Τριπολιτσάς» και την ενότητα «Η εκστρατεία του Δράμαλη-Δερβενάκια» παρεμβάλλεται μια ενότητα με τη βιογραφία του Κανάρη (σ. 102/103) που ξεκινάει από το 1821 και φτάνει μέχρι την ανάδειξή του σε πρωθυπουργό της χώρας !

Μας είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι αυτές οι παλινωδίες πέρασαν απαρατήρητες από τη συγγραφική ομάδα. Ως ένα βαθμό μάλιστα θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι υπονομεύουν και το στόχο της ανάπλασης ενός νέου συνεκτικού και ελκτικού, υπερσυντηρητικού εθνικού αφηγήματος. Ή μήπως ο στόχος τελικά δεν ήταν αυτός ; Πράγματι, στο εισαγωγικό κείμενο οι συγγραφείς μας πληροφορούν ότι στόχος τους είναι να μιλήσουν «για πρόσωπα και γεγονότα, μεγάλες μάχες και καταστροφικούς πολέμους μα και για τα ειρηνικά έργα των ανθρώπων». Ο σύγχρονος εθνικιστικός φρονηματισμός δεν προϋποθέτει απαραίτητα καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης και συνείδησης του ιστορικού χρόνου και, επομένως, σημασία για την ώρα  φαίνεται να έχει η συντηρητική παρέκκλιση από το ΑΠΣ. Τέλος, οι ελάχιστες σελίδες που καταλαμβάνουν οι αναφορές σε αυτά τα «ειρηνικά έργα» μπορούν να μας οδηγήσουν σε ασφαλή συμπεράσματα για την προσφορά του εγχειριδίου σε μια παιδαγωγική της ειρήνης.

Γ. Εννοιολογικά και άλλα σφάλματα

Στις κριτικές που έχουν δημοσιευθεί, έχουν επισημανθεί μια σειρά από εννοιολογικά σφάλματα, παραφθαρτικές πληροφορίες, εσκεμμένες παραποιήσεις εννοιών και όρων που προδίδουν τα πολιτικά φρονήματα των συντακτών, την αδυναμία τους να μετασχηματίσουν την ιστορική γνώση σε σχολική ιστορία και το συντηρητικό αλλά και αντιπαιδαγωγικό φρονηματιστικό χαρακτήρα του εγχειριδίου. Περιοριζόμαστε να επισημάνουμε πέντε από αυτά:

• Στη σ.18, στο γλωσσάρι, μαθαίνουμε ότι καπιταλισμός είναι το «οικονομικό σύστημα που βασίζεται στην ανεμπόδιστη λειτουργία της αγοράς, χωρίς την παρέμβαση του κράτους». Έχει επισημανθεί εύστοχα[4] ότι πρόκειται για τον ορισμό του νεοφιλελευθερισμού και όχι του καπιταλισμού.

• Στη σ. 21, στο γλωσσάρι, μαθαίνουμε ότι «ακραίοι ριζοσπάστες» είναι οι Ιακωβίνοι, δηλαδή, «οι οπαδοί της Γαλλικής Επανάστασης που αρνούνταν κάθε συμβιβασμό με το βασιλιά». Πιο πάνω, στην αφήγηση, αναφέρεται ότι «η εξουσία πέρασε στα χέρια ακραίων ριζοσπαστών οι οποίοι επέβαλαν καθεστώς τρομοκρατίας».

• Στη σ. 183, ενημερωνόμαστε ότι επί πρωθυπουργίας Βενιζέλου «ρυθμίστηκαν εργατικά ζητήματα, όπως η ίδρυση συνεταιρισμών, η καθιέρωση αργιών και το ωράριο εργασίας». Δυο σειρές πιο κάτω, στο γλωσσάρι, μαθαίνουμε ευτυχώς ότι οι συνεταιρισμοί είναι «ενώσεις αγροτών για την καλύτερη διαχείριση της αγροτικής παραγωγής», επομένως, η ίδρυση συνεταιρισμών δεν μπορεί να είναι «εργατικό ζήτημα». Μάλλον για την ίδρυση συνδικάτων θα όφειλε να μιλήσει εδώ η συγγραφική ομάδα όσο και αν αυτό θα της ήταν δυσάρεστο (ο πρώτος νόμος περί επαγγελματικών σωματείων, ο ν.281, ψηφίστηκε το 1914).
• Στη σ. 209, στο γλωσσάρι, ως ολοκαύτωμα ορίζεται «η εξόντωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων». Ορισμός άστοχος και ανεπαρκέστατος όπως καταδεικνύει και ο Παληκίδης σε σχετικό κείμενό του.[5]

• Στη σελ.232, στο παράθεμα «Μια ματιά στο παρελθόν», ορίζεται ως Ψυχρός Πόλεμος, «η περίοδος από τον τερματισμό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και έως τα τέλη της δεκαετίας του 1980 (…) Ήταν η εποχή όπου οι δυο συνασπισμοί, με επικεφαλής τις ΗΠΑ και τις ΕΣΣΔ αντίστοιχα, καθόρισαν τις παγκόσμιες εξελίξεις. Ωστόσο, η κατάσταση σήμερα έχει διαφοροποιηθεί. Η κατάρρευση των παραπάνω συνασπισμών, με συμβολικό δείγμα την πτώση του Τοίχους του Βερολίνου (βλ. φωτό επάνω), δημιούργησε νέα δεδομένα». Επιλέξαμε να παραθέσουμε μεγάλο μέρος του αποσπάσματος διατηρώντας στο ακέραιο την ορθογραφία του. Ακριβώς επάνω από το κείμενο υπάρχουν όντως τρεις μικροσκοπικές φωτογραφίες. Στη μια διακρίνουμε κάποιες κοπέλες ανάμεσα σε μπλε μπαλόνια, στη δεύτερη το σύμβολο του ευρώ και στην τρίτη μια αφίσα με τα αστέρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπό τον τίτλο «ενότητα στην πολυμορφία». Τείχος (ή Τοίχος αν προτιμάτε) του Βερολίνου δεν είχαμε την τύχη να διακρίνουμε παρ’ ότι χρησιμοποιήσαμε και μεγενθυτικό φακό. Όπως βέβαια έχει επισημανθεί,[6] το συγκεκριμένο παράθεμα, ούτε λίγο ούτε πολύ μας πληροφορεί ότι μαζί με το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διαλύθηκε και το ΝΑΤΟ !

Δ. Οι οδοδείκτες της συντηρητικής στροφής

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το συγκεκριμένο εγχειρίδιο δε συνιστά αυτό ακριβώς που θα επιθυμούσε να γράψει η ομάδα Κολιόπουλου. Αποτελεί περισσότερο ένα ενδιάμεσο βήμα, μια άμεση λύση για το εθνικιστικό ρεύμα που στη συγκεκριμένη συγκυρία έχει την ηγεμονία και την πρωτοβουλία των κινήσεων. Σε αυτά τα πλαίσια, οι συγγραφείς δεν τήρησαν τις κατευθύνσεις των ΑΠΣ, τις χρησιμοποίησαν για να νομιμοποιήσουν τις δικές τους επιλογές και όπως είδαμε τις παραβίασαν όπου έκριναν απαραίτητο. Επίσης, όταν έφτασαν στα δύσκολα (π.χ. εμφύλιος) αντέγραψαν ολόκληρες παραγράφους από το παλιό βιβλίο ώστε να αποφύγουν τυχόν κριτικές.

Ωστόσο, η ομάδα Κολιόπουλου έχει ήδη τοποθετήσει οδοδείκτες προς την κατεύθυνση που θεωρεί ότι πρέπει να κινηθεί η σχολική ιστορία. Δεν θα μας εντυπωσιάσει εάν διαπιστώσουμε ότι τα επόμενα προγράμματα σπουδών ενσωματώνουν αυτές τις επιλογές και ανοίγουν το δρόμο προς ακόμα πιο υπερσυντηρητικές επιλογές για τη σχολική ιστορία.

Ποιοι είναι λοιπόν αυτοί οι οδοδείκτες ;

• Στο ίδιο εισαγωγικό κείμενο, οι συγγραφείς μας δίνουν το κλειδί για την κατανόηση του ιδεολογικού τους προσανατολισμού. Μας ενημερώνουν ότι θα αναφερθούν στις «ιστορικές ελληνικές χώρες», δηλαδή, «τις περιοχές που αποτελούν την ελληνική χερσόνησο, τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους, τη Μικρά Ασία, τον Πόντο, την Ανατολική Θράκη καθώς και την Κύπρο. Αυτές ήταν οι περιοχές όπου άκμασε ανέκαθεν ο ελληνικός πολιτισμός και όπου κατοικούσαν Έλληνες». Οριοθετούν έτσι, ένα ζωτικό εθνικό χώρο, με απροσδιόριστα σύνορα προς βορρά αλλά και προς ανατολάς, νομιμοποιούν «δίκαιες» εθνικές διεκδικήσεις, υποθάλπτουν νέους αλυτρωτισμούς. Ο υπαινιγμός είναι σαφής : το έθνος ως φυσικό, προαιώνιο, διιστορικό σώμα, διεκδικεί δικαιωματικά την κρατική του υπόσταση στα πλαίσια των φυσικών προαιώνιων συνόρων του. Άλλωστε, η φράση «άκμασε ανέκαθεν ο ελληνικός πολιτισμός» συμπυκνώνει ολόκληρη τη μεταφυσική/ρομαντική αντίληψη για τα έθνη ως φυσικά διιστορικά σώματα η ύπαρξη των οποίων χάνεται στα βάθη των αιώνων. Εδώ έχει την αφετηρία της η Μεγάλη Ιδέα που διαπερνά ως έννοια και ως πυξίδα τις σελίδες του εγχειριδίου από το παράθεμα με τη γνωστή ομιλία του Κωλέττη (σ. 152) έως το αντίστοιχο παράθεμα με την ομιλία Καραμανλή για τη νέα Μεγάλη Ιδέα του έθνους, δηλαδή την ένταξη στην Ενωμένη Ευρώπη (σ. 232).

• Εδώ όμως εμφανίζεται και ένας γεωγραφικός όρος μάλλον καινοφανής: η «ελληνική χερσόνησος». Ο όρος αυτός, επανεμφανίζεται στην αντίστοιχη ενότητα «Η κατάκτηση της ελληνικής χερσονήσου» (σ.28/29), όπου επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές καθώς ως γνωστόν η επανάληψις είναι μήτηρ της μάθησης. Ποια είναι όμως αυτή η «ελληνική χερσόνησος» ; Συμπίπτει ή όχι με τη χερσόνησο του Αίμου και εάν όχι που τελειώνουν τα βόρεια σύνορά της ; Στο αντίστοιχο εγχειρίδιο της Γεωγραφίας της Στ΄ Δημοτικού βεβαίως, δεν υπάρχει «ελληνική χερσόνησος», αντίθετα, αναφέρονται οι τρεις χερσόνησοι της νότιας Ευρώπης : η ιβηρική, η ιταλική και η βαλκανική. Πιθανόν η ελληνική χερσόνησος, ως πολιτικός και όχι βέβαια γεωγραφικός όρος να αποτελεί ένα εφεύρημα για να συγκαλυφθούν οι αναχρονισμοί της συγγραφικής ομάδας. Να ερμηνευθεί δηλαδή, η κατάκτηση της «ελληνικής χερσονήσου» από τους Οθωμανούς ως κατάκτηση ενός ελληνικού έθνους – κράτους που εμφανίζεται αδιάλειπτα μαχόμενο από την πρώτη μέχρι την τελευταία στιγμή. Με πλήρη συνείδηση της εθνικής του ταυτότητας και της ιστορικής του αποστολής επομένως, αντιστέκεται, οργανώνεται και εξεγείρεται με όρους έθνους – κράτους που βρίσκεται υπό κατοχή. Έχουμε το στοιχείο του εθνικού τόπου (ιστορικές ελληνικές χώρες) ο οποίος ως όφειλε δεν παραδόθηκε αμαχητί αλλά και της προϋπάρχουσας δομής που παραπέμπει στα νεωτερικά έθνη – κράτη: πολιτική, θρησκευτική και πνευματική ηγεσία, συγκροτημένος στρατός και στόλος έστω σε λανθάνουσα μορφή, οικονομικές δυνάμεις. Αυτή ακριβώς ήταν και η ανάγνωση της οθωμανικής κυριαρχίας στα σχολικά εγχειρίδια της εθνικοφροσύνης στις μετεμφυλιακές δεκαετίες. Σε αυτό το ιστορικό σχήμα, η Γαλλική Επανάσταση, τα επαναστατικά κύματα που διαπερνούσαν όλη την υφήλιο, από το Μπολίβαρ μέχρι τους καρμπονάρους, η διαμόρφωση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών προϋποθέσεων, δεν έχουν καμιά σημασία και δεν αποτελούν ερμηνευτικό εργαλείο ούτε για τη γέννηση και την ανάπτυξη του ελληνικού επαναστατικού κινήματος ούτε για τη συγκρότηση της Φιλικής Εταιρείας ούτε για την άνθιση του φιλελληνικού ρεύματος.

• Η απουσία κοινωνικών εργαλείων ανάλυσης και η υπερσυντηρητική νοηματοδότηση του έθνους οδηγεί αναπόφευκτα σε αντιφάσεις καθώς οι συγγραφείς επιδιώκουν να ορίσουν εθνικό ρόλο και πρόσημο για κάθε κοινωνική ομάδα από τους πρώτους κιόλας αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας. Σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρούμε διφορούμενες έως και αντιφατικές αναφορές για τον εθνικό ρόλο των Φαναριωτών και της εκκλησίας. Αντίστοιχα, οι κλέφτες ορίζονται ως «ένοπλοι Έλληνες κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας» με βασικό χαρακτηριστικό την «εχθρότητα που ένιωθαν για τους Τούρκους και γενικά για την εξουσία». Η σχολική ιστορία, επιστρέφοντας στα παραδοσιακά ιστορικά σχήματα, διαμορφώνει μια ρομαντική εικόνα για τους κλέφτες και τους αρματολούς – όπου καθοριστικό ρόλο παίζει η πρωταγωνιστική θέση τους στα γεγονότα της Επανάστασης – και προβάλλει αυτή την εικόνα στον παρελθόντα χρόνο των πρώτων αιώνων της οθωμανικής κατάκτησης. Όμως η μετατροπή των κλεφτών σε αρματολούς προκαλεί πονοκεφάλους στους σχολικούς ιστοριογράφους. Πως είναι δυνατόν οι ανυπότακτοι κλέφτες να προσκυνάνε και να μετατρέπονται σε αρματολούς τροφοδοτώντας με ένοπλο δυναμικό τους κατακτητικούς μηχανισμούς τήρησης της τάξης; Η πλήρης απουσία κοινωνικής ανάλυσης οδηγεί τους συγγραφείς από αντίφαση σε αντίφαση. Έτσι, αρματολοί είναι οι «ένοπλοι Έλληνες», «πρώην κλέφτες»  που χρησιμοποιούνται από την οθωμανική εξουσία για «να αποκαταστήσουν την ασφάλεια στην ύπαιθρο» αλλά παρ’ όλα αυτά «συνεργάζονται συνήθως με τους κλέφτες» και αργότερα «προσχωρούν στις τάξεις των κλεφτών». Στο πρόσωπο του Έλληνα ένοπλου εναλλάσσεται επομένως, ο παροδικός ρόλος του αρματολού με εκείνο του κλέφτη, σε κάθε περίπτωση με κοινό εθνικό παρανομαστή.

• Η ρωσική επανάσταση εξορίζεται από το κύριο σώμα της αφήγησης σε μια ουδέτερη αναφορά στη σελίδα 192. Ωστόσο, υπάρχουν άλλες δυο αναφορές στα κείμενα αφήγησης που νοηματοδοτούν σαφώς αρνητικά το γεγονός, στη σ. 195 όπου οι σοβιετικοί «υποστηρίζουν τον Κεμάλ» και στη σ. 201, όπου αναφέρονται οι πρόσφυγες που εγκατέλειψαν τη Σοβιετική Ένωση στην οποία «είχαν επικρατήσει οι μπολσεβίκοι». Αντίθετα, στο παλιό βιβλίο, η ρωσική επανάσταση εντάσσεται στο κυρίως κείμενο (σ.207), ενώ στην ενότητα για το μεσοπόλεμο (σ.229) αναφέρεται ότι «οι λαοί, επηρεασμένοι από τις ιδέες της ρωσικής επανάστασης για ισότητα και δικαιοσύνη, διεκδικούσαν περισσότερα δικαιώματα».

• Ο Μεταξάς, όπως αναφέρεται στη σ. 201, «διέλυσε τη Βουλή και επέβαλε δικτατορία». Υπάρχει μια ακόμα αρνητική αναφορά στο πρόσωπό του που αφορά τις διώξεις των πολιτικών του αντιπάλων (σ.201). Από εκεί και μετά, χαρακτηρίζεται «έμπειρος στρατιωτικός», αναφέρονται δυο φορές οι προσπάθειές του για την πολεμική προετοιμασία της χώρας, μια συνοπτική (σ.201) και μια αναλυτική (σ. 203), επαινείται η διπλωματική του τακτική, ενώ, στις πηγές, περιλαμβάνεται κείμενο του Γ. Θεοτοκά για το πρωινό της 28ης Οκτώβρη που μεταξύ άλλων περιγράφει «πλήθη νέων με στολές της ΕΟΝ(…)κρατούν εικόνες του βασιλιά, του Μεταξά». Εδώ οφείλουμε να επισημάνουμε ότι μεγάλο μέρος των σχολικών εγχειριδίων ιστορίας Στ΄ δημοτικού του 1950 αλλά και του 1956 (τότε ίσχυε ο θεσμός του πολλαπλού εγχειριδίου), είτε αποσιωπούσαν είτε αναφέρονταν εντελώς επιγραμματικά στο Μεταξά, ενώ σε πολλές περιπτώσεις το ΟΧΙ δεν πιστωνόταν στο δικτάτορα αλλά στο Γεώργιο Β΄. Η αγιογράφηση και η ιστορική δικαίωση του Μεταξά εμπεδώθηκε πλήρως μόνο στα σχολικά εγχειρίδια της επταετίας και από τότε επαναλαμβάνεται ευλαβικά στις σελίδες της σχολικής ιστορίας έως και σήμερα, σε πείσμα των ιστορικών δεδομένων αλλά και της πλούσιας αρθρογραφίας και βιβλιογραφίας που τεκμηριώνουν μια εντελώς διαφορετική ανάγνωση για το ρόλο του.

• Καμιά αναφορά δεν γίνεται στο εγχειρίδιο για τους συνεργάτες των Γερμανών κατακτητών, τους δοσίλογους και τους ταγματασφαλίτες (σύντομη αναφορά υπήρχε στο παλιό βιβλίο, σ. 255). Πιθανόν η συγγραφική ομάδα να αισθάνεται την ίδια αμηχανία με τους σχολικούς ιστοριογράφους της πρώτης μετεμφυλιακής δεκαετίας. Και εκείνοι αποσιωπούσαν πλήρως το φαινόμενο της συνεργασίας με τον κατακτητή – διαφορετικά θα έπρεπε να εξηγήσουν τι απέγινε όλο αυτό το πλήθος των συνεργατών/προδοτών.

• Καμιά αναφορά επίσης δεν γίνεται στο δημοψήφισμα του 1974 που έκρινε τη μορφή του πολιτεύματος το οποίο μέχρι και σήμερα έχει αυτή η χώρα (αναλυτική αναφορά υπήρχε στο παλιό βιβλίο, σ. 255). Προφανώς η ήττα της βασιλικής παράταξης, η αλλαγή πολιτεύματος και η οριστική απομάκρυνση των Γλύξμπουργκ από τη χώρα μετά από έναν ολόκληρο αιώνα αποτελεί μια ασήμαντη λεπτομέρεια για την ομάδα Κολιόπουλου. Να προσθέσουμε εδώ ότι η εκτροπή, η αποστασία και η πολιτική κρίση του 1965 δεν χρεώνεται από το εγχειρίδιο στο παλάτι και τις ωμές παρεμβάσεις του, αλλά στο Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος «Διαφώνησε με το βασιλιά Κωνσταντίνο και αναγκάστηκε να παραιτηθεί το 1965(…)Μετά την παραίτηση Παπανδρέου, η Ελλάδα αντιμετώπισε πολιτική κρίση» (σ.219). Έτσι απλά.

• Οι πολιτικές συμπάθειες της συγγραφικής ομάδας δύσκολα κρύβονται. Από τους πολιτικούς της μεταπολεμικής περιόδου, καταγράφουμε συνολικά (στα κείμενα αφήγησης, τις εικόνες και τα παραθέματα), τρεις αναφορές στο Γεώργιο Παπανδρέου, δυο στον Ανδρέα Παπανδρέου, μια στο Μητσοτάκη, μια στο Στεφανόπουλο και επτά (7) στον Κωνσταντίνο Καραμανλή! Οι ηγέτες της αριστεράς, Φλωράκης και Κύρκος, μόλις και μετά βίας στριμώχνονται σε μια φωτογραφία για την οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα, χωρίς να αναφέρονται ονομαστικά.

Στο ξέφωτο : μια άλλη προοπτική για τη σχολική ιστορία

Τα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας συνιστούν ένα προϊόν πολιτικά και κοινωνικά διαμορφωμένο. Η σχέση τους με το παρελθόν και επομένως το περιεχόμενό τους, μεταβάλλεται σε κάθε πολιτική και κοινωνική συγκυρία. Σήμερα, ένας νέος εθνικισμός ανατέλλει στον ορίζοντα της σχολικής ιστορίας. Αντλεί τη δυναμική του από την ανάγκη της ακροδεξιάς να προσεγγίσει το παρελθόν με τους όρους και τις πολιτικές σκοπιμότητες του παρόντος, δανείζεται τα στερεότυπα και τα συστατικά του στοιχεία από τη δεξαμενή εθνικοφροσύνης, ιδεολογημάτων και εθνικών μύθων που διαμορφώθηκε σε ολόκληρη τη διαδρομή του 20ου αιώνα εντός και εκτός των εκπαιδευτικών μηχανισμών. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή ανάγνωσης του παρελθόντος, κινητήριες δυνάμεις της ιστορίας είναι οι ισχυρές προσωπικότητες, οι ήρωες, οι βασιλείς και οι πρωθυπουργοί και όχι οι λαοί και οι κοινωνικές τάξεις. Ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία που σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης ο ταξικός ανταγωνισμός οξύνεται, για την ακμάζουσα ακροδεξιά αποτελεί προτεραιότητα η επιστροφή της σχολικής ιστορίας στα μαύρα δάση του εθνικισμού, η προσέγγιση του παρελθόντος με μοναδικό εργαλείο το έθνος – το έθνος όχι ως προϊόν της νεωτερικότητας αλλά ως προαιώνιο και ανιστορικό υποκείμενο. Σε αυτή την εκδοχή σχολικής ιστορίας, δεν έχουν καμιά θέση ο καημός της μάνας πάνω από το σκοτωμένο γιο το Μάη του ’36 στη Θεσσαλονίκη, ο πόνος του πρόσφυγα, του ξεριζωμένου, του μετανάστη, οι αναζητήσεις του Ερυθρού Σταυρού που στοίχειωναν για δεκαετίες το ελληνικό ραδιόφωνο, ο ρατσισμός και η εκμετάλλευση που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες μικρασιάτες από τους ντόπιους, η ίδρυση των συνδικάτων και το εργατικό κίνημα, ο ιδρώτας του εργάτη που σήκωνε τις οικοδομές στη δεκαετία του ’50 και του ’60 και καμιά φορά ξήλωνε και τα πεζοδρόμια της Ομόνοιας, τα βαριά πατήματα του αντάρτη στις ράχες της Ρούμελης, τα αυθαίρετα στο Πέραμα, το ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι. Όλα αυτά κι άλλα πολλά, σαν να μην πέρασαν, σαν να μην άγγιξαν, σαν να μη συνέβησαν ποτέ σ’ αυτά εδώ τα χώματα, ανήκουν στα απόβλητα ή το πολύ, στο περιθώριό της επίσημης σχολικής ιστορίας που αποστειρωμένη από κοινωνικές και ταξικές αντιθέσεις, ιδεολογικό κατασκεύασμα και εργαλείο εθνικιστικού φρονηματισμού, απροσπέλαστη και ανιαρή σαν λίστα παρενεργειών σε φαρμακευτική συνταγή, φιλοδοξεί να κατηχήσει νέες γενιές κατ’ εικόναν και ομοίωσιν, άβουλες και πειθήνιες, έτοιμες να ζήσουν και να πεθάνουν για μια νέα «μεγάλη ιδέα».

Από πολλές πλευρές ακούστηκε η ανάγκη για ένα νέο σχολικό βιβλίο ιστορίας καθώς το παλιό έχει ήδη 25 έτη ζωής (και όχι «15 και πλέον» όπως έγραφε το δελτίο τύπου των Μπαμπινιώτη-Χριστοφιλοπούλου). Ωστόσο νεότερο δε σημαίνει απαραίτητα και καλύτερο. Και οι δυο απόπειρες για ένα νέο εγχειρίδιο, της ομάδας Ρεπούση και της ομάδας Κολιόπουλου, κατέληξαν σε βιβλία σαφώς συντηρητικότερα, με άφθονα λάθη και -το πιο εντυπωσιακό- με περισσότερα μεθοδολογικά προβλήματα από το παλιό βιβλίο ιστορίας ! Είναι έντονη η αδυναμία των κυρίαρχων κύκλων να παράγουν ένα επίσημο και ηγεμονικό ιστορικό λόγο, μια νέα ελκτική αφήγηση που να αντιστοιχεί στις σύγχρονες ανάγκες τους και ταυτόχρονα να έχει αποδοχή, να πείθει και να εμπνέει. Η αναζήτηση αυτής της νέας ισορροπίας ανάμεσα στους ασφυκτικούς περιορισμούς της εθνικής μυθολογίας και τις πιεστικές απαιτήσεις ενός ευρωκεντρικού κοσμοπολιτισμού είναι μια διαδικασία βαθιά πολιτική και συγκρουσιακή. Είναι από αυτή την άποψη ενδεικτική των προτεραιοτήτων των πολιτικών ηγεσιών του υπουργείου παιδείας, η πλήρης αδιαφορία τους στο ζήτημα άλλων εμφανώς ακατάλληλων εγχειριδίων (π.χ. των μαθηματικών της Ε΄ Δημοτικού), αφού επί επτά συναπτά έτη, κανείς δεν ενδιαφέρθηκε για την απόσυρση και αντικατάστασή τους με άλλα λειτουργικότερα.

Από μια άποψη, η άμεση απόσυρση του παρόντος σχολικού βιβλίου και η επιστροφή στο προηγούμενο έστω παλιό, έστω 25 ετών και με σαφή συντηρητικό προσανατολισμό, θα ήταν αναμφίβολα ένα προσωρινό μέτρο ανακούφισης – και αυτό το συμπέρασμα βέβαια αναδεικνύει και το μέτρο αποτυχίας των συγγραφικών ομάδων. Ωστόσο, εκείνο που χρειάζεται κατά τη γνώμη μας, είναι μια βαθιά τομή. Η σχολική ιστορία πρέπει να βγει οριστικά στο ξέφωτο, μακριά από τα μαύρα δάση της εθνικιστικής μυθολογίας αλλά και από το νέο μεταμοντέρνο ευρωκεντρικό φρονηματισμό. Να προσεγγίσει την έννοια του έθνους με κοινωνικούς και πολιτικούς όρους, αλλά κυρίως, να θέσει στο κέντρο της τον άνθρωπο και τα προβλήματά του, τους αγώνες του, τη συλλογική του δράση, τα πάθη του και τα λάθη του. Απέναντι στη μυθοπλασία του εθνικισμού και τον μεταμοντέρνο θρυμματισμένο καθρέφτη, να αντιπαραθέσουμε την πλήρη ιστορία, δηλαδή, την ιστορία «ως ένα αδιαίρετο ιστό στον οποίο όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες(…)υλικές και πολιτισμικές δυνάμεις και σχέσεις παραγωγής (…) είναι αλληλοσυνδεόμενες και ερμηνεύουν την ανθρώπινη εξέλιξη».[7] Ακόμη, η σχολική ιστορία, οφείλει να είναι συναρπαστική, απευθύνεται σε παιδιά, πρέπει να κερδίσει το ενδιαφέρον τους, να ξυπνήσει τον ενθουσιασμό και την περιέργειά τους, να καλλιεργήσει το κριτικό τους πνεύμα, να δώσει μια πρώτη εμπειρία έρευνας.

Σε θεσμικό επίπεδο, τα παραπάνω σημαίνουν (μεταξύ άλλων) νέα προγράμματα σπουδών και σχολικά βιβλία, προοδευτική στροφή στην ιστορική/παιδαγωγική μόρφωση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, παραγωγή αντίστοιχου διδακτικού/ιστορικού λογισμικού. Ανακατανομή της ύλης του μαθήματος της ιστορίας, άμεσα στα πλαίσια των εννιά χρόνων υποχρεωτικής εκπαίδευσης και στρατηγικά στα πλαίσια του δωδεκάχρονου ενιαίου σχολείου. Η κατανομή του τρίσημου σχήματος του Παπαρρηγόπουλου (αρχαία, βυζαντινή και νεότερη ιστορία σε Δ΄, Ε΄ και Στ΄ τάξη) αντιστοιχούσε στις εποχές όπου το μεγαλύτερο μέρος του μαθητικού πληθυσμού εγκατέλειπε το σχολείο και όφειλε με βάση τα προτάγματα του εθνικισμού των αρχών του 20ου αιώνα, να έχει διαμορφώσει από αυτή την ηλικία μια υπερσυντηρητική εθνική ταυτότητα. Σήμερα, έχουμε μια εντελώς διαφορετική σχολική και κοινωνική πραγματικότητα και βεβαίως διαμετρικά αντίθετες στοχεύσεις.

Σε επίπεδο εκπαιδευτικών πρακτικών, ανεξάρτητα από τις εξελίξεις στο θεσμικό επίπεδο, οι εκπαιδευτικοί έχουν κάθε δικαίωμα αλλά και επιστημονική ευθύνη και παιδαγωγική υποχρέωση να προσαρμόσουν τη διδασκαλία τους ώστε να υπηρετήσουν την ανάγκη των μαθητών τους για την καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης και κριτικής σκέψης. Το σχολικό βιβλίο δεν είναι ευαγγέλιο, ούτε οι εκπαιδευτικοί άβουλοι, ανεύθυνοι και μοιραίοι μεταδότες αντιδραστικών αντιλήψεων και αντιπαιδαγωγικών μεθόδων. Συλλογικές πρωτοβουλίες, όπως για παράδειγμα παλιότερα οι συστηματικές επισκέψεις τμημάτων της Στ΄ τάξης στα γραφεία της Εθνικής Αντίστασης στο Κερατσίνι και διδασκαλίες μαζί με τους πρωταγωνιστές της μάχης της Ηλεκτρικής στα πλαίσια της τοπικής ιστορίας, αποτελούν βεβαίως θετικά δείγματα προσέγγισης του παρελθόντος.

Υπουργικές Αποφάσεις, Δελτία τύπου, κριτικές/άρθρα για το σχολικό εγχειρίδιο ιστορίας

Υπουργική Απόφαση 15099 /Γ1/13 -02- 2012, έγκριση και εκτύπωση διδακτικού πακέτου ιστορίας Στ Δημοτικού για το σχολικό έτος 2012 – 2013 (του παλιού βιβλίου ιστορίας). Αντλήθηκε από εδώ.

Δελτίο Τύπου Υπουργείου Παιδείας,24-04-12, Ανακοίνωση για το νέο βιβλίο Ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού. Αντλήθηκε από εδώ.

Υπουργική Απόφαση 48493 /Γ1/30 -04- 2012 έγκριση και εκτύπωση νέου διδακτικού πακέτου ιστορίας Στ Δημοτικού για το σχολικό έτος 2012 – 2013. Αντλήθηκε από εδώ.

Αναλυτικά προγράμματα Σπουδών. Αντλήθηκε από τις ακόλουθες διευθύνσεις: http://users.sch.gr/salnk/downloadsaps.htm και http://ebooks.edu.gr και από την εφημερίδα της κυβέρνησης, εδώ.

Δελημάρης Γρηγόρης, H παραχάραξη της Ιστορίας μέσα από το βιβλίο της ΣΤ’ Δημοτικού Η περίπτωση της ιστορικής περιόδου 1936–1949.Αντλήθηκε από εδώ.

Δημητρόπουλος Αποστόλης, Στόγιας Γιώργος, Χόπλαρου Ρένα, «Εθνοκεντρική ιστορία και αναχρονιστική παιδαγωγική», The books’ journal, τ.25, Νοέμβριος 2012.

Κρεμμυδάς Βασίλης, «Όπισθεν ολοταχώς», The books’ journal, τ.31, Μάιος 2013.

Κρημνιώτη Πόλυ, Ο αγαθός κυβερνήτης Ιωάννης Μεταξάς!, Αυγή. Αντλήθηκε από εδώ.

Μαριόλης Δημήτρης, Η ιστορία μιας προαναγγελθείσας απόσυρσης, Αντιτετράδια της εκπαίδευσης, τ. 83, Φθινόπωρο 2007. Αντλήθηκε από εδώ.

Παιδαγωγικός Όμιλος, ανακοίνωση για τις εμφυλιοπολεμικές αναφορές στο νέο βιβλίο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού. Αντλήθηκε από εδώ.

Παιδαγωγικός Όμιλος, ανακοίνωση για την έγκριση του νέου σχολικού εγχειριδίου «Συνωστισμός στους διαδρόμους του Υπουργείου Παιδείας για το βιβλίο Ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού». Αντλήθηκε από εδώ.

Παληκίδης Άγγελος, «Ο Ναζισμός στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας», στο, Παληκίδης Άγγελος (επιμ.), Κριτικές προσεγγίσεις του ναζιστικού φαινόμενου, Από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση.

Πύρρου Ιουλία, Διαβάζοντας το βιβλίο Ιστορίας της έκτης Δημοτικού.Αντλήθηκε από εδώ.

Σάμιος Παναγιώτης, Η Ιστορία ξανά στο κρεβάτι του Προκρούστη: Πρώτες σκέψεις σχετικά με το νέο βιβλίο ιστορίας της Στ΄ τάξης Δημοτικού, Εκπαιδευτική Κοινότητα, τ. 100, δημοσιεύτηκε και εδώ.

ΣΥΡΙΖΑ, ερώτηση βουλευτών προς τον Υπουργό, Κωνσταντίνο Αρβανιτόπουλο. Αντλήθηκε από εδώ.

Φύτρος Πέτρος, εισήγηση-κριτική στο 8ο εκπαιδευτικό συνέδριο της ΟΛΜΕ στα Χανιά για το εγχειρίδιο ιστορίας της Γ’ λυκείου.  Αντλήθηκε από εδώ.

Χανδρινός Ιάσονας, Ο φαντασιακός ανασχηματισμός της εθνικής υπερηφάνειας. Αντλήθηκε από εδώ.

[1] Πρόκειται για το εγχειρίδιο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού «Στα Νεότερα Χρόνια» των Ακτύπη, Βελαλίδη, Καΐλα, Κατσουλάκου, Παπαγρηγορίου και Χωρεάνθη, ΟΕΔΒ. Στο εξής αναφέρεται στο παρόν ως παλιό βιβλίο ιστορίας

[2] Πρόκειται για το εγχειρίδιο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού «Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου» των Κολιόπουλου, Καλλιανιώτη, Μιχαηλίδη, Μηνάογλου, ΙΤΥΕ

[3] Αναφέρουμε ενδεικτικά ενότητες από το αναλυτικό πρόγραμμα του 1957 : «Οι κατά θάλασσαν αγώνες. Καταστροφή της Χίου. Κωνσταντίνος Κανάρης. Εκστρατεία και καταστροφή του Δράμαλη. Η επανάστασις εις την Δυτικήν Ελλάδα. Η εν Πέτα μάχη. Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου. Μάρκος Μπότσαρης». βλ. Β.Δ. «Περί του αναλυτικού και ωρολογίου προγράμματος των Πατριδογνωστικών μαθημάτων των Δημοτικών Σχολείων», ΦΕΚ 14, Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, τχ. Α΄, Αρ. φ. 14, σ.87, Εν Αθήναις τη 30 Ιανουαρίου 1957

[4] Σάμιος Παναγιώτης, Η Ιστορία ξανά στο κρεβάτι του Προκρούστη: Πρώτες σκέψεις σχετικά με το νέο βιβλίο ιστορίας της Στ΄ τάξης Δημοτικού, Εκπαιδευτική Κοινότητα, τ. 100

[5] Παληκίδης Άγγελος, «Ο Ναζισμός στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας», στο, Παληκίδης Άγγελος (επιμ.), Κριτικές προσεγγίσεις του ναζιστικού φαινόμενου, Από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση

[6] Δημητρόπουλος Αποστόλης, Στόγιας Γιώργος, Χόπλαρου Ρένα, «Εθνοκεντρική ιστορία και αναχρονιστική παιδαγωγική», The books’ journal, τ.25, Νοέμβριος 2012

[7] Eric Hobsbawm, Ιστορία: μια νέα εποχή της λογικής, περ. Διάπλους, τεύχος 7, 2005